تبیین عدالت الهی در قرآن

با سلام و احترام

درباره سؤال شما کرابر گرامی باید گفت:

همان طور که از ترجمه آیه روشن است، این آیه شریف یکی از مباحث مرتبط با رزق و روزی را پیش کشیده است و مطالبی را در خصوص آن بیان کرده است، در ابتدای آیه خدای متعال به صورت استفهام انکاری به نوعی کافران را مورد خطاب قرار داده و از آنان سؤال می‌کند:

«أَ هُمْ يَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّكَ[زخرف/32]آيا آنان رحمت پروردگارت را تقسيم می‌كنند؟!» در واقع خدای متعال با این شکل سؤال کردن تقسیم رحمت الهی را به خود نسبت می‌دهد، در ادامه آیه خدای متعال خود را تقسیم کننده روزی بندگان معرفی می‌فرماید، و همچنین این مطلب را متذکر می‌شود که تدبیر الهی به این شکل بنا شده است که برای تقسیم رزق و روزی گروهی را بر دیگری برتری دهد و عده‌ای را در خدمت دیگری قرار داده است: «نَحْنُ قَسَمْنا بَيْنَهُمْ مَعيشَتَهُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِيَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِيًّا وَ رَحْمَتُ رَبِّكَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ[زخرف/32] ما معيشت آنها را در حيات دنيا در ميانشان تقسيم كرديم و بعضى را بر بعضى برتری داديم تا يكديگر را مُسخر كرده(و با هم تعاون نمايند) و رحمت پروردگارت از تمام آنچه جمع‏آوری می‌‌‏كنند بهتر است!»

علامه طباطبایی از مفسران بزرگ قرآن بر این باور است که این آیه شریف گویایی یک واقعیت زندگی اجتماعی است، انسان دارای نیازهای فراوان ریز و درشتی است که برای جواب دهی به نیازهای خود نیازمند ورود در اجتماع و تعامل اجتماعی با همنوعان است. هیچ کسی در هر سمت و جایگاهی بی‌نیاز از نوع خدمتی که دیگران ارائه می دهند نیست. به همین جهت برای سامان یافتن زندگی اجتماعی، نیاز است اصناف و مشاغل فراوانی در جامعه شکل گیرد، انواع فروشندگان و حرفه های خدماتی و آموزشی، به نوعی کمک رسانی به یکدیگر است. گویی عده ای مسخر عده ای دیگر شده اند تا اینکه به دیگران خدمت برسانند ولی در نگاه واقع بینانه متوجه می شویم در بسیاری از موارد این خدمت رسانی طرفینی است.

ایشان در بخشی از سخنان خود در این خصوص می نویسد: «كثرت حوائج انسان در زندگى دنيا آن قدر زياد است كه فرد فرد انسانها نمی‌توانند همه آنها را در زندگى فردى خود برآورده نمايند، و مجبورند كه بطور اجتماعى زندگى كنند، و از اينرو است كه اولا بعضى بعضى ديگر را به خدمت خود می‌گيرند، و از آنان استفاده می‌‏نمايند. و ثانياً اساس زندگى را تعاون و معاضدت يكديگر قرار می‌دهند.»[1]

محققان تفسیر نمونه نیز در ذیل این آیه با اشاره به این مطلب که آموزه‌های اسلامی، هیچ گاه مروج استثمار انسانها توسط یکدیگر نبوده است؛ هرگونه ارتباط آیه را در خصوص استثمار انسانها نفی می‌کنند و به کسانی که این چنین معنای ناصحیحی را به آیه تحمیل می‌کنند این چنین یادآور می‌شوند:

«كسانى كه چنين ايرادى می‌كنند تصورشان اين است كه مفهوم آيه چنين است كه گروه معينی از بشر گروه ديگری را مسخر خود سازد، آنهم تسخير به معنى بهره‌كشى كردن ظالمانه، در حالى كه مطلب چنين نيست؛ بلكه منظور استخدام عمومى مردم نسبت به يكديگر است، به اين معنى كه هر گروهى امكانات و استعدادها و آمادگيهاى خاصى دارند كه در يك رشته از مسائل زندگى می‌‏توانند فعاليت كنند، طبعاً خدمات آنها در آن رشته در اختيار ديگران قرار می‌گيرد، همانگونه كه خدمات ديگران در رشته‏ های ديگر در اختيار آنها قرار می‌گيرد، خلاصه استخدامى است متقابل، و خدمتى است طرفينى، و به تعبير ديگر هدف تعاون در امر زندگى است و نه چيز ديگر.»

از جمع بندی سخنان نتیجه می شود که خداوند برای سامان دادن به زندگی اجتماعی افراد، اراده کرده است که انسانها در  مشاغل و حرفه مختلفی مشغول به کار شوند، ولی این مطلب هیچ گاه به معنای اجبار افراد در مشاغل پست نیست. از طرف دیگر به انسان می‌آموزد به واسطه دیدن مشاغل بالاتر و برتر دیگران هیچ گاه دچار حرص، طمع و یا حتی حسادت نشود، چرا که همه مشاغل و جایگاه اجتماعی با توحید افعالی خدای متعال و همچنین سعی و تلاش خود انسانها در ارتباط است.

برای مطالعه بیشتر به لینک زیر رجوع کنید:

https://btid.org/fa/news/104853