فقط از خدا بخواهیم

طبق آیات قرآن خداوند متعال اجابت دعا را ضمانت کرده و فرموده: «ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ [غافر/۶۰] مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم» مهم ترین نکته این است که دعا و درخواست قلبا و باید از خداوند متعال باشد صرف دعا و لقلقه زبانی که در آن قلب متوجه خداوند متعال نباشد را نمی‌توان در زمزه دعا و درخواست از خداوند متعال به حساب آورد مثلا شخصی که به زبان خدا را می‌خواند اما قلبش متوجه اشخاص یا عوامل مادی دیگر است در حقیقت درخواست خود را متوجه خداوند مسبب الاسباب نکرده تا اجابت شود چون طبق آیات قرآن خداوند متعال دعاهای قلبی را اجابت می کند.

نکته مهم دیگر این است که خداوند متعال دعاهای قبلی که به صلاح بنده نیست را با جایگزین های اخروی والاتر پاسخ مثبت داده و به هدف اجابت می‌رساند زیرا که در بیشتر موارد انسان از خیرو صلاح خود اگاهی ندارد قرآن نیز می فرماید: «عَسَىٰ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ ۖ وَعَسَىٰ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ [بقره / 216] چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید ،‌حال آن که خیر شما در آن است ؛ویا چیزی را دوست داشته باشید ،‌حال آن که شر شما در آن است.» در حدیث قدسى نیز آمده است: برخى از بندگانم، اصلاح نمى‏شوند و ایمانشان را حفظ نمى‏کند مگر غنا و ثروت به گونه‏اى که اگر وضع دیگرى براى آنها رخ دهد، نابودى آنها را به دنبال دارد و برخى دیگر، فقر و تنگدستى به صلاح آنهاست و اگر غیر از آن برایشان مقدّر شود، عامل هلاکت براى آنها خواهد بود. [1] اما هرگز این تصور نشود که چون: خداوند مصلحت ما را بهتر مى‏‌داند و آنچه بخواهد مقدّر مى‏کند و قطعاً واقع خواهد شد و دیگر نیازى نیست که من دعا کنم و از خدا بخواهم؟ زیرا تحقق برخى مقدرّات الهى با دعاى بنده و مشروط به دعا کردن است، بدین معنا که اگر بنده دعا کند و بخواهد، مصلحت الهى به عطا کردن تعلق مى‏‌گیرد و اگر دعا نکند مصلحتى در کار نیست و براى او مقدور نمى‏‌شود. [2]

لذا، خداوند دعاهایى را که بر خلاف نظام احسن عالم و قضاى قطعى او باشد رد کرده و مستجاب نمى‏‌کند. مثلاً کسى از خدا بخواهد که همیشه زنده بماند و هرگز نمیرد، زیرا این دعا با قضاى الهى که در سوره آل عمران، آیه‏‌ى 185 آمده منافات دارد. (کل نفس ذائقة الموت) و یا اینکه از خدا بخواهد که او را هرگز محتاج هیچکدام از مخلوقین نکند، هرگز مستجاب نمى‏‌شود. در روایت آمده، امام على(علیه‌السلام) شنید که مردى براى دوستش دعا مى‌کند و مى‌گوید: «خداوند برایت ناملایم و مکروهى را پیش نیاورد و روا مدارد امام على(علیه‌السلام) فرمود: تو مرگ دوستت را از خداوند خواستى.» [3] یعنى در واقع تا انسان زنده است، طبق نظام طبیعت و عالم آفرینش در معرض ناملایمات و بلاهاست مگر اینکه در دنیا نباشد.

لذا در کتاب اصول کافى چهار معنا براى اجابت بیان شده که عبارتند از: 1. خداوند مطلوبِ دعاکننده را فوراً عطا مى‏‌کند. 2. خداوند درخواست او را اجابت مى‏‌کند و مى‏‌پذیرد ولى به خاطر اینکه دوست دارد صداى او را بشنود، مطلوب او را تا مدتى تأخیر مى‌‏اندازد. 3. دعاى او را مى‌‏پذیرد و مستجاب مى‌‏کند ولى اثرش، پاک کردن و کفاره‏ى گناهان او قرار مى‌‏گیرد. 4. دعایش را مى‏‌پذیرد و آن را، ذخیره و توشه قرار مى‏‌دهد براى آخرت. [4]

بنابر این معناى اجابت دعا این نیست که دعا فوراً مستجاب شود و آثار آن سریعاً ظاهر گردد و دعاکننده به مطلوب خود برسد، زیرا در آیه‏‌ى 89 از سوره‌‏ى "یونس" یادآور مى‏‌شود که خداوند دعاى موسى(علیه‌السلام) را مستجاب نمود، و به خاطر مصالحى اثر آن را که نابودى فرعون بود بعد از چهل سال ظاهر و آشکار گردانید و گاهى اثر اجابت دعا اینگونه ظاهر مى‌‏شود که خداوند چند برابر خواسته‏‌ى دعاکننده را در آخرت به او مى‌‏دهد - به کسى که صلاح خود را نمى‌‏دانسته - به طورى که وقتى در آخرت عوض مطلوب و خواسته‏ى خود را مشاهده مى‏‌کند، تمنا مى‏‌کند که اى کاش هیچ حاجتى از من در دنیا مستجاب نمى‏‌شد. (یعنی تصدیق مى‏‌کند که دعایش به طور کامل مستجاب شده است). [5]

لازم به ذکر است دانشمندان و مفسران اسلامى با استفاده از آیات الهى و روایات معصومین‏(علیهم‌السلام) شرایط و آدابى را براى دعا و دعا کننده بر شمرده‏‌اند که با رعایت آنها، دعا مؤثر واقع شده و مستجاب خواهد گردید. در کتاب "دعاها و تهلیلات قرآن" به هفده شرط و آداب دعا اشاره شده است، مانند: معرفت و شناسایى خداوند، هماهنگى بین قلب و زبان دعا کننده، انجام واجبات و ترک محرمات، استغفار از گناهان و صلوات بر محمد صلى الله علیه وآله و آل محمد (صلى‌الله‌علیه‌وآله) و... مى‌‏باشد. [6]  امام صادق(علیه‌السلام) مى‏‌فرماید: "همیشه دعاها در پشت پرده است؛ یعنى نمى‌‏تواند آزادانه به پیشگاه الهى راه پیدا کند تا وقتى که مشتمل بر درود بر پیغمبر باشد. [7]

و در روایت دیگر آمده است: «علاوه بر آنکه در آغاز، صلوات بفرستد، در پایان دعا بر محمد و آل محمد (صلى‌الله‌علیه‌وآله) درود بفرستد.»[شرح دعاى مکارم الاخلاق، ج 1، ص 9] امام مجتبى(علیه‌السلام) مى‌‏فرماید: اگر کسى مواظب قلبش باشد تا وسوسه‌‏ها و خاطراتى که مورد رضاى خدا نیست در آن خطور نکند، من ضامنم که او مستجاب الدّعوة باشد. [9]
درنتیجه: اگر انسان در دعا قلبش کاملا متوجه خداوند باشد و دل به اسباب دیگر نبندد قطعا دعایش مستجاب است اما خواسته بنده به به صلاح نباشد خداوند آن را با خیری در دنیا یا عقبی پاسخ می‌دهد.
___________________________
پی‌نوشت:
[1]. شرح اسماء الحسنى،  ص 32، ملا هادی سبزواری،نتشارات نوید اسلام ، 1391 ش.
[2]. دعاها و تهلیلات قرآن، ص 43، محمدباقر شهیدی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۶۵ش.
[3]. شرح دعاى مکارم الاخلاق، ج 1، ص 7، محمدتقی فلسفی‌. تهران‌: دفتر نشر فرهنگ اسلامی‌، 1370ش.
[4]. الكافی، كلينى، محمد بن يعقوب‏ دارالکتب الإسلامية، تهران، ج 1، ص 330، پاورقى.
[5]. مرآة العقول، ج 12، صص 5، محمدباقر مجلسی‌، مرتضی العسکری‌. مشخصات نشر, تهران‌: دار الکتب الاسلامیه‌،
[6]. دعا و تهلیلات قرآن، همان، ص 15.
[7]. کافى، همان، ج 2، ص 491.
[8]. شرح دعاى مکارم الاخلاق، همان، ج 1، ص 9.
[9]. کافى، همان، ج 2، ص 67، ح 11.