-در بساری از کتب معتبر شیعه و اهل سنت نقل شده که امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) توسط همسرش مسموم و بر اثر همان سم به شهادت رسید.
شبهه: شهادت امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) با سم و توسط معاویه هیچ سند صحیحی ندارد و تنها سخن علمای شیعه بوده که مشهور شده است.
پاسخ: اگر کسی اندک آشنایی با کتب روایی شیعه داشته باشد، خواهد دید در اکثر آن‌ها بیان شده که امام حسن مجتبی توسط همسرس «جعده بنت اشعث» مسموم شد و بر اثر همان سم به شهادت رسید.
به طور مثال مرحوم کلینی در کافی نقل می‌کند: «إِنَ جَعْدَةَ بِنْتَ أَشْعَثَ بْنِ قَيْسٍ الْكِنْدِيِ سَمَّتِ الْحَسَنَ بْنَ عَلِيٍ وَ سَمَّتْ مَوْلَاةً لَهُ فَأَمَّا مَوْلَاتُهُ فَقَاءَتِ السَّمَّ وَ أَمَّا الْحَسَنُ فَاسْتَمْسَكَ فِي بَطْنِهِ ثُمَّ انْتَفَطَ بِهِ فَمَاتَ؛[1] جَعده، دختر اشعث بن قيس، حسن بن على(ع) و كنيزى از آن حضرت را زهر داد، و كنيز آن حضرت، زهر را قى كرد، و اما آن زهر در شكم مبارك امام حسن(ع) ماند و به سبب آن، شكمش ورم كرد و جگرش شكافت و پاره پاره گشت و به آن سبب وفات کرد.»
سند این روایت بدین شکل است: «عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ أَبِي بَكْرٍ الْحَضْرَمِی» در این سند همه افراد ثقه هستند و در کتب روایی توثیق شده‌اند و تنها درباره «ابی بکر حضرمی» بحث است، چرا که در کتب روایی توثیق نشده، اما بیان شده که صاحب چند کتاب بوده و از راویان معروف و مشهور است.[2] به همین خاطر علامه مجلسی(رحمه‌الله‌علیه) از این روایت به «روایت حسن» تعبیر می‌کند،[3] البته از تعابیر مرحوم کشی - که گفته است او دارای چندین کتاب روایی بوده و دیگران از او نقل کرده‌اند- می‌توان استفاده کرد که انسانی ثقه و مورد اعتماد بوده است، لذا می‌توان این روایت را صحیح تلقی کرد.
هم‌چنین در کتاب ارشاد شیخ مفید نیز نقل شده: «معاویه پیکی را به نزد جعده دختر قیس فرستاد و پیام داد که قصد دارم تو را به ازدواج پسرم یزید در بیاورم، به شرطی که حسن بن علی(ع) را مسموم کنی، سپس دو هزار درهم نیز همراه پیک برای او فرستاد، او نیز امام را مسموم کرد....»[4] در کتاب احتجاج مرحوم طبرسی نیز وارد شده که معاویه برای همسر امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) سمی را فرستاد و او نیز امام را مسموم کرد».[5]
بنا بر این مطالب و دیگر مستنداتی که در سایر کتب روایی نقل شده، شهادت امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) به وسیله سم، توسط همرش جعده، قطعی و یقینی است و همه علمای شیعه این مطلب را تایید کرده‌اند. لذا با این‌که سند برخی از روایات ضعیف است، اما وقتی آن‌ها را در کنار هم ملاحظه کنیم ضعف سندی جبران می‌شود و روایت مورد قبول است. هم‌چنین این مطلب در کتب معتبر روایی و تاریخی اهل سنت نیز مشهور بوده و بسیاری از آن‌ها همین قضیه را نقل کرده‌اند.[6]
در نتیجه: در بساری از کتب معتبر شیعه و اهل سنت نقل شده که امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) توسط همسرش مسموم و بر اثر همان سم به شهادت رسید. هر چند برخی از نقل‌ها ضعیف‌اند، اما کثرت روایات و راویان، ضعف سند را جبران می‌کند و در ردیف صحیح قرار می‌دهد.
از سوی دیگر در فقه گفته شده هر گاه عده زیادی از فقهای قدیم بر مساله‌ای فتوا داده‌اند اما اکنون هیچ سندی بر آن فتوا وجود ندارد (مستند روایی ندارد) فقهای دیگر نیز می‌توانند به آن مساله فتوا دهند، چون آن‌ها روایتی در دست داشته‌اند که به ما نرسیده و در طول زمان از بین رفته است؛ چراکه می‌دانیم فقها بدون دلیل فتوا نمی‌دهند. این مساله در فقه به شهرت فتوایی معروف است.[7] بر این اساس می‌توان گفت چون همه فقهای قدیم شیعه بر این سخن که امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) مسموم شده است اتفاق نظر دارند، همین مطلب دلیلی بر وجود مدرکی قوی در نزد آنان بوده است و حتی اگر هیچ روایتی در این رابطه هم وجود نداشت، ما می‌توانستیم با اعتماد به فقهای قدیم این سخن را بگوییم.
__________________________________
پی‌نوشت
[1]. كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الكافی، دار الكتب الإسلامية - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق، ج1، ص 462.
[2]. كشى، محمد بن عمر، رجال الكشی، إختيار معرفة الرجال، مؤسسة نشر دانشگاه مشهد، مشهد، چاپ اول، 1409 ق، ص 417.
[3]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، دار الكتب الإسلامية، تهران، چاپ دوم، 1404 ق، ج5، ص 354.
[4]. «أَرْسَلَ مُعَاوِيَةُ إِلَى جَعْدَةَ بِنْتِ الْأَشْعَثِ بْنِ قَيْسٍ أَنِّي مُزَوِّجُكِ يَزِيدَ ابْنِي عَلَى أَنْ تَسُمِّي الْحَسَنَ وَ بَعَثَ إِلَيْهَا مِائَةَ أَلْفِ دِرْهَمٍ فَفَعَلَتْ وَ سَمَّتِ الْحَسَنَ ع فَسَوَّغَهَا الْمَالَ وَ لَمْ يُزَوِّجْهَا مِنْ يَزِيدَ فَخَلَفَ عَلَيْهَا رَجُلٌ مِنْ آلِ طَلْحَةَ فَأَوْلَدَهَا فَكَانَ إِذَا وَقَعَ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ بُطُونِ قُرَيْشٍ كَلَامٌ عَيَّرُوهُمْ وَ قَالُوا يَا بَنِي مُسِمَّةِ الْأَزْوَاجِ» مفيد، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، كنگره شيخ مفيد، قم، چاپ اول، 1413 ق، ج 2، ص 16.
[5]. «أَنَّ مُعَاوِيَةَ دَفَعَ السَّمَّ إِلَى امْرَأَةِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ ع جَعْدَةَ بِنْتِ الْأَشْعَثِ فَقَالَ لَهَا اسْقِيهِ فَإِذَا مَاتَ هُوَ زَوَّجْتُكِ ابْنِي يَزِيد» طبرسى، احمد بن على، الإحتجاج على أهل اللجاج، نشر مرتضى، مشهد، چاپ اول، 1403 ق، ج2، ص: 292.
[6]. برای مطالعه بیشتر به این مطلب مراجعه کنید.
[7]. برای مطالعه بیشتر به این مطلب مراجعه کنید.
شبهه: شهادت امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) با سم و توسط معاویه هیچ سند صحیحی ندارد و تنها سخن علمای شیعه بوده که مشهور شده است.
پاسخ: اگر کسی اندک آشنایی با کتب روایی شیعه داشته باشد، خواهد دید در اکثر آن‌ها بیان شده که امام حسن مجتبی توسط همسرس «جعده بنت اشعث» مسموم شد و بر اثر همان سم به شهادت رسید.
به طور مثال مرحوم کلینی در کافی نقل می‌کند: «جَعده، دختر اشعث بن قيس، حسن بن على(ع) و كنيزى از آن حضرت را زهر داد، و كنيز آن حضرت، زهر را قى كرد، و اما آن زهر در شكم مبارك امام حسن(ع) ماند و به سبب آن، شكمش ورم كرد و جگرش را شكافت و پاره پاره نمود و به آن سبب وفات کرد.»