آرامش در سایه سار توحید

آرامش، گمشده همیشگی انسان است و اضطراب و نگرانی یکی از مشکلاتی است که بشر امروز را بیشتر از گذشته درگیر کرده است. انسان برای رهایی از این اضطراب و رسیدن به آرامش راه‌حل‌های گوناگونی را تجربه کرده است. عرفان‌های کاذب و نوظهور، مصرف مواد مخدّر و قرص‌های آرام‌بخش، مراجعه به مراکز روان‌پزشکی و استفاده از راهکارهای روان‌شناختی از جمله این راه‌حل‌هاست؛ اما راهکاری که قرآن و روایات ارائه می‌دهند پناه بردن به دژ مستحکم توحید است. 

- توحید و اقسام آن
توحید، به معنای یکتا دانستن خدا، اصلی‌ترین آموزه اعتقادی در اسلام است.[1] در یک تقسیم می‌توان توحید را به دو بخش توحید نظری و توحید عملی تقسیم کرد. باور و اعتقاد به این اصل اساسی و عمل بر اساس آن  درختی است که میوه اش آرامش و رهایی از اضطراب  است.

- توحید دژ محکم امنیت و آرامش
ایمان به خداوند و اعتقاد به توحید امنیت‌آفرین است و جامعه‌ای که مردم آن مؤمن و موحد باشند در آرامش زندگی می‌کنند. در روایت  قدسی سلسلة الذهب خدای متعال «لا اله الا الله» که کلمه توحید است را سبب امنیت و آرامش می‌داند و می‌فرماید:«کَلِمَةُ لا إلهَ إلّا اللّهُ حِصنی فَمَن دَخَلَ حِصنی اَمِنَ مِن عَذابی؛ [2] کلمه توحید (لا اله الا الله) دژ و حصار محکم من است. هر کس آن را بگوید، داخل حصار من شده و هر کس داخل قلعه و حصار من شود، از عذاب من در امان است.»

- آرامش قلبی به دست خداست
«هُوَ الَّذِی أنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیزْدَادُوا إِیمَاناً مَعَ إِیمَانِهِم؛ [3] اوست آن کس که در دل‌های مؤمنان آرامش را فرو فرستاد تا ایمانی بر ایمان خود بیفزایند.» و در آیه دیگر فرمود: «ثُمَّ أَنزَلَ اللَّهُ سَکینَتَهُ عَلیٰ رَسولِهِ وَعَلَی المُؤمِنینَ؛ [4] سپس خداوند «سکینه» خود را بر پیامبرش و بر مؤمنان نازل کرد.» "سکینه" با ایمان رابطه نزدیکی دارد، یعنی زائیده ایمان است، افراد با ایمان هنگامی‌که به یاد قدرت بی پایان خداوند می‏‌افتند و لطف و مرحمت او را در نظر می‌‏آورند، موجی از امید در دلشان پیدا می‌‏شود.[5] پس ایمان و باور به خداوند، باعث می‌شود که انسان دچار اضطراب و پریشانی نشود.

- یاد خدا آرام‌بخش دل‌ها
در برخی آیات یاد خدا عامل آرامش و اطمینان قلبی  دانسته شده است: «الَّذِینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ ألاَ بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ [6] همان کسانی که ایمان آورده‌اند و دل‌هایشان به یاد خدا آرام می گیرد، آگاه باش که با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد.» یعنی وقتی که اهل ایمان خدا را یاد می‌کنند خدای متعال آرامشی را در قلب ایشان قرار می‌دهد. در آیه دیگر فرمود:«فَاذْکرُونِی أَذْکرْکمْ؛ [7] پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم.» زمانی که خدا انسان را یاد می کند در دلش آرامش و اطمینان قلبی قرار می‌دهد.

اعتقاد به توحید سبب ازبین‌رفتن ترس و غم
ترس و غم از چیزهایی هستند که آرامش را از انسان می‌گیرند و اضطراب و استرس را جایگزین آن می‌کنند. خداوند در قرآن راهکار این دو را اعتقاد به توحید معرفی می‌کند:

آیه اول:
«إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیهِمُ الْمَلَائِکةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کنْتُمْ تُوعَدُونَ؛ [8] در حقیقت کسانی که گفتند پروردگار ما خداست‏ سپس ایستادگی کردند فرشتگان بر آنان فرود می ‏آیند [و می‏ گویند] هان بیم مدارید و غمین مباشید و به بهشتی که وعده یافته بودید شاد باشید.»

آیه دوم:
«إِنَّ الَّذینَ آمَنوا وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ وَأَقامُوا الصَّلاةَ وَآتَوُا الزَّکاةَ لَهُم أَجرُهُم عِندَ رَبِّهِم وَلا خَوفٌ عَلَیهِم وَلا هُم یحزَنونَ؛ [9] کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند و نماز را برپا داشتند و زکات را پرداختند، اجرشان نزد پروردگارشان است؛ و نه ترسی بر آنهاست، و نه غمگین می‌شوند.»

آیه سوم:
«بَلیٰ مَن أَسلَمَ وَجهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحسِنٌ فَلَهُ أَجرُهُ عِندَ رَبِّهِ وَلا خَوفٌ عَلَیهِم وَلا هُم یحزَنونَ؛ [10] آری، کسی که روی خود را تسلیم خدا کند و نیکوکار باشد، پاداش او نزد پروردگارش ثابت است؛ نه ترسی بر آنهاست و نه غمگین می‌شوند.» از این سه آیه می‌توان فهمید کسانی که در بعد نظری به توحید باور دارند و می‌گویند پروردگار ما تنها خداست و در بعد عملی هم موحدند و بر باورشان استقامت می‌کنند، به آرامش و اطمینان قلبی دست می یابند؛ نه ترسی به دل راه می‌دهند و نه اندوهی دارند.

باور به توحید ازبین‌برنده یاس و ناامیدی
یکی دیگر از عوامل ایجاد اضطراب، یاس و ناامیدی است. امید نداشتن به آینده و مأیوس بودن آرامش را از انسان سلب می‌کند. امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «وَ إنْ مَلَکهُ الْیأسُ قَتَلَهُ الأسَفُ؛ آنگاه که ناامیدی بر دل غالب شود، تأسف همراه با اضطراب و نگرانی قلب، آدمی را از پای درمی‌آورد.» [11] راه درمان این بیماری باور به توحید است چراکه انسان موحد امیدش به خداست و هرگز از درگاه او ناامید نمی‌شود. خداوند در قرآن ناامیدی را از صفات کافران معرفی می‌کند: «وَ لا تَیأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لا ییأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکافِرُون‏؛ [12] و از رحمت خدا مأیوس نشوید که تنها گروه کافران، از رحمت خدا مأیوس می‌شوند.» بنابراین، بر اساس آیات قرآن و روایات معصومین علیهم‌السلام برای رهایی اضطراب و رسیدن به آرامش باید به دژ مستحکم الهی پناه برد و موحد واقعی شد.

پی‌نوشت:
[1] توحید از دیدگاه آیات و روایات (۲)، (کریمی)، ص۱۹-۲۰.
[2] الأمالی صدوق، ص: 236.
[3] سوره فتح، آیه 4.
[4] تفسیر نمونه، ج‏7 ،ص 345.
[5] سوره توبه، آیه 26.
[6] سوره رعد، آیه 28.
[7] سوره بقره، آیه 152.
[8] سوره فصلت، آیه 30.
[9] سوره بقره، آیه 277.
[10] سوره بقره، آیه ۱۱۲.
[11] الكافي (ط - دارالحديث) ؛ ج‏15 ؛ ص67.
[12] سوره یوسف، آیه 87.