خوشه‌چینی عبرت آموز از جریان مباهله

اشاره
مباهله پيامبر معظم اسلام (صلى الله عليه و آله) با مسیحیان نجران، كه از درخشنده‌ترين فرازهاى تاريخ پرفراز و نشيب اسلام است، در وقتى رخ نمود كه آوازه اسلام در سرتاسر جزيرة العرب طنين انداخت. امواج پيک رسالت، منطقه با صفاى «نجران»[1]، با هفتاد دهكده در منطقه مرزى حجاز و يمن را عطرآگين ساخت. در اين فراز نورانى از تاریخ، ارزش‏هاى عقيدتى، معرفتى، نكات ژرف، برجسته و يک درس عرفانى اخلاقى بزرگ به مَنَصّه ظهور رسيد. بررسى همه، مجال گسترده‌ترى می‏طلبد، از اين رو با نگاهى گذرا، به برخى از دست‌آوردهاى آن اشاره خواهيم داشت.

نکات برجسته از جریان مباهله
1. نخستين مرتبه‌ای كه خداوند، دستور به انجام مباهله داد، در اين روز واقع شد. پيش از اسلام چنين روزى كه در آن پيامبران به مباهله قيام كنند پيش نيامده بود.[2] شيوه مباهله راهى تازه بر اثبات حق می‌باشد كه از اسلام نشأت گرفته است. پس هرگاه كه دليل و بينه مورد انكار قرار بگيرد مباهله به عنوان آخرین و قوی‌ترین شیوه محسوب می‌شود. خاتم الانبیاء (صلى الله عليه و آله) مأمور بود از هر شيوه راه‌بردى، كارآمد و خرد مندانه‌اى كه به جانب حقيقت راه داشته باشد مردمان را دعوت كند، گاهى با منطق حكمت، زمانى با زبان شيواى پند و موعظه، و گاهى از طريق مناظره نيكو. اما مسیحیان نجران به هیچ کدام تن ندادند و خود را در وادی مباهله گرفتار دیدند.

2. روز مباهله، روزى است كه عزت و اقتدار اسلام بر اهل كتاب آشكار شد و آنان به پرداختن جزيه‏ مجبور شده و تن به ذلت سپردند. پس از آنکه مسیحیان از انجام مباهله خودداری کردند، پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آنها را به اسلام دعوت کرده ولی آنها اين پيشنهاد را نپذيرفتند و پیامبر تصمیم به جهاد با آنها گرفت. اینجا بود که مسیحیان ناچار به پذیرش قرار داد صلح و پرداخت جزیه و غرامت به مسلمانان شدند. پيامبر (صلى الله عليه و آله) نیز اين صلح‌نامه را پذيرفتند.[3]

3. روز مباهله خيمه و سراپرده نيرو و قدرت خدا و پيامبرش (صلى الله عليه و آله) منكران را احاطه كرد.[4] پس از جریان مباهله، پیغمبر اکرم (صلى الله عليه و آله) فرمود: سوگند به كسى كه جانم به دست اوست! هلاكت و نابودى به اهل نجران نزديک شده بود و اگر به مباهله تن می‌سپردند همه مسخ شده و به شكل ميمون و خوک در می‌آمدند و همه بيابان بر آنان آتش می‌شد. نجران و اهل نجران حتى پرندگان بر سر درختان بيچاره گشته و به يک سال نمی‌انجاميد كه همه به هلاكت می‌رسيدند.[5]

4. مقایسه میان مبارزه طلبی و تحدی قرآن و جریان مباهله، نشان می‌دهد جریان مباهله در جهت اثبات نبوت و رسالت رساتر و گوياتر است.[6] هر چند قرآن يک حجت و دلیل زنده و پویا برای تمام دوران‌ها محسوب می‌شود و عدم توانايى درآوردن يک سوره از معجزات جاويد قرآن به شمار می‌رود که از گذشته‌هاى دور تا زمان حاضر و آينده هيچكس نتوانسته و نخواهد توانست همانند قرآن كلامى انشا كند، اما در روز مباهله، مخالفان و منافقان ‌جرأت انكار نداشتند و آشكارا نشانه‌هاى راستی و درستی گفتار پيامبر (صلى الله عليه و آله) را مشاهده نمودند.[7]

5. خاتم الانبیاء (صلى الله عليه و آله) در روز مباهله جايگاه والاى اهل بيتش را اظهار داشت. در چنین روزی، اين راز از پرده بيرون آمد كه حسن و حسين (عليهما السلام) با سن كم بر مباهله شايسته‌ترند تا صحابه رسول خدا (صلى الله عليه و آله) و جهادگران راه او. خداوند در جريان مباهله اين نكته را روشن ساخت كه فاطمه زهرا (سلام الله علیها) در مقام مباهله نه تنها از زنان امت اسلامی، بلکه از تمام مردان صالح و مورد عنايت مسلمان، برتر و والاتر است.
از آيه مباهله اين حقيقت آشكار شد كه امیرالمومنین على بن ابی‌طالب (عليه السلام) جان رسول خدا (صلى الله عليه و آله) و از معدن ذات و صفات اوست. همچنين خواسته‌هاى على (عليه السلام) از خواسته‌هاى پيامبر (صلى الله عليه و آله) جدا نيست. اين دو انسان در شكل و صورت جدا، اما در فضل و ساير كمالات يكى می‌باشند.
همین اتحاد و يكى بودن جان و صفات برجسته پيامبر و امیرالمومنین (عليهما السلام) غیر از آنکه در زبان گویای این دو وجود نورانی و ساير پيشوايان معصوم[8] ديده می‌شود و به آن استدلال می‌كنند، بلکه همه فلاسفه و متكلمان شيعه و بسيارى از متكلمان غیر شیعه نيز اين استدلال را پذيرفته و نگاشته‌اند. فخر رازى - كه از متكلمان برجسته اهل سنت به شمار می‌رود و در دلالت و سند حدیث غدیر اشکال‌های متعددی دارد - به روشنى می‌نويسد: آيه مباهله و آيه تطهير (إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً)[9] درباره اهل بيت پيامبر (صلى الله عليه و آله) نازل شده است و دلالت دارد، همه صفاتى كه در پيامبران گذشته وجود داشته همه يكجا در على (عليه السلام) جمع است. پس على (عليه السلام) افضل از همه پيامبران است.[10]

6. در روز مباهله خداوند گواهى به عصمت دائمی و هميشگى اهل بیت بنی مکرم اسلام داد. زیرا به گواه منابع شیعه[11] و غیر شیعه[12]، رسول خدا (صلى الله عليه و آله) پیش از انجام مباهله، عبا بر دوش مبارک گرفت و اميرالمؤمنين، فاطمه، حسن و حسين (عليهم السلام) را داخل عبا قرار داد و فرمود پروردگارا! هر پيغمبرى را اهل بيتى بود كه مخصوص‌ترين خلق بوده‌اند، بار خدايا! اينان اهل بيت من هستند. از ايشان شک و گناه را برطرف كن، پاک كن ايشان را پاک كردنى. سپس جبرئيل نازل شد و آيه تطهير در شأن ايشان آورد. سپس حضرت رسول (صلى الله عليه و آله) اهل بیت را براى مباهله همراه خود بيرون آورد. یکی از ادله واضح و روشن بر عصمت اهل بیت (علیهم السلام) آیه تطهیر می‌باشد.[13] همچنین خداوند در آيه مباهله حكم كرد كه امیرالمومنین (علیه السلام) نفس پيغمبر (صلی الله علیه و آله) است و از این حكم، معلوم میشود كه ایشان به آخرين مرتبه فضيلت دست يافته و با پيغمبر اکرم در كمال و مقام عصمت از گناهان برابر و يكسان است.

نتیجه
جریان مباهله نه فقط روایت‌گر شکست تاریخی مسیحیان در برابر برهان واضح و روشن خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) بود که به گفته دانشمندان شیعه و سنی یکی از بزرگترين و قويترين دلیل‌ها بر اثبات فضيلت اهل بیت (علیهم السلام) و درس عبرتی برای تمام کوردلان در تمام دوران‌ها قرار گرفت.

پی نوشت
[1]. منطقه‌ای بین مکه و یمن. تقويم البلدان، ص: 103.
[2]. محمدحسن مظفر، دلائل الصدق، ج‏4، ص: 402.
[3]. شیخ مفید، الاختصاص، ص:115.
[4]. سید بن طاوس، إقبال الأعمال، ج‏1، ص: 514.
[5]. شبلنجی، نور الأبصار، ص:224.
[6]. مرزبان وحى و خرد، ص: 305-306.
[7]. زمخشری، الكشاف، ج‏1، ص: 370.
[8]. علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج‏10، ص: 141.
[9]. احزاب/33. جز اين نيست كه خدا مي‌خواهد رجس و پليدى را از شما خانواده نبوت ببرد و شما را از هر عيب و نقصى پاک و پاكيزه گرداند.
[10]. فخر رازی، تفسير مفاتيح الغيب، ج‏8، ص: 248.
[11]. استرآبادی، تأويل الآيات الظاهرة، ص: 117.
[12]. ابن سعد، الطبقات الكبرى، ج‏10، ص: 391.
[13]. شیخ طوسی، تلخيص الشافي، ج‏2، ص: 250.