جعلی بودن یک مذهب زمانی معلوم می‌شود که هیچ سابقه تاریخی نداشته باشد ولی هم کلمه «شیعه» و هم افرادی که به آن‌ها شیعه اطلاق می‌شود از زمان صدر اسلام تا کنون وجود داشته‌اند. پس تاریخ پیدایش شیعه در زمان حیات پیامبر (صلی الله علیه و آله) بوده است.
در مورد شیعه و سیر تاریخی شیعه کتاب‌های فراوانی نوشته شده و از زاویه‌های مختلفی بحث شده است که در اینجا به مختصر بیان می‌شود. واژه شیعه به معنای پیرو، یار و گروه است.[1]
و در اصطلاح، به کسانی گفته می‌شود که اعتقاد به جانشینی بلافصل امیرالمومنین؛ علی (علیه‌السلام) دارند، و آن را از پیامبر اسلام گرفته‌اند.[2]
شیعیان همان پیروان اسلام ناب محمدی (صلی الله علیه و آله) هستند که تمام پیامبران و پیامبر خاتم از طرف خداوند متعال برای هدایت انسان‌ها آوردند.[3] همچنین در قرآن کریم حضرت ابراهیم را شیعه حضرت نوح معرفی می‌کند؛[4] زیرا تابع محض حضرت نوح بود. پس با توجه به این آیه حتی می‌توان گفت که شیعه در زمان پیامبران نیز وجود داشته‌اند ولی اصطلاح آن در زمان حیات پیامبر به وجود آمد؛ اما بعد از پیامبر به دلیل انحرافی که در دین ایجاد شد گروهی از دین و روش پیامبر (صلی الله علیه و آله) خارج شدند و دیگران را به عنوان خلیفه برای خود برگزیدند.
تاریخ پیدایش شیعه
در تاریخ پیدایش شیعه اختلاف ظاهری وجود دارد. عموم علمای شیعه معتقدند از زمان حیات پیامبر اسلام، بارها جمله «انت و شیعتک؛ تو یا علی و شیعیان تو» از پیامر شنیده شده است، به همین جهت از زمان پیامبر بوده است.[5] اما برخی تاریخ‌نویسان شیعه را پس از واقعه سقیفه می‌دانند، عده‌ای نیز گویند شیعه پس از قتل عثمان؛ خلیفه سوم شکل گرفت. اگر چه برخی به بعد از جریان حکمیت و گاهی هم به بعد از جریان عاشورا و شهادت امام حسین (علیه‌السلام) ربط می‌دهند؛[6] ولی به هر تقدیر آنچه که مهم است این می‌‌باشد که شیعه از همان ابتدا وجود داشته است.
اختلاف ظاهری این اقوال را می‌توان چنین حل کرد که از زمان پیامبر و با کلام پیامبر شکل گرفت ولی در ادامه هر چه زمان می‌گذشت شیعه شفاف‌تر و پیروان امیرالمومنین (علیه السلام) مشخص‌تر می‌شدند. به همین خاطر در تاریخ به چند زمان نسبت داده شده است. شاهد بر اینکه شیعه از زمان پیامبر بوده است روایت مسعودی از عباس بن عبدالمطلب است. او مى‌گوید: «روزى نزد رسول خدا (صلى الله علیه وآله) بودیم که ناگهان على بن ابى طالب (علیه السلام) وارد شد. همین که چشم پیامبر (صلى الله علیه وآله) به على (علیه السلام) افتاد، چهره‌اش شکفت. عرض کردم: یا رسول الله! شما به خاطر دیدن این پسر چهره‌تان باز شد! فرمود: به خدا سوگند! خداوند او را بیش از من دوست دارد. هیچ پیامبرى نیست مگر این که اولادش از صلب خود اوست، ولى اولاد من پس از من، از نسل على هستند. در روز قیامت، مردم را به نام خود و نام مادرشان بخوانند براى این که خداوند پرده پوشى مى‌کند جز على و شیعیانش که آنان را به نام خود و نام پدران شان صدا مى‌زنند.[7]
حتى شیعه در کلام برخی مخالفان نیز به کار رفته است. براى نمونه، عایشه درباره حجر بن عدى نقل کرده است: آن گاه که معاویه پس از قتل حجر و یارانش حج گزارد و به مدینه آمد، عایشه به او گفت: «معاویه! هنگامى که حجر و یارانش را مى کشتى، حلمت و بردباریت کجا رفته بود؟ آگاه باش که از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) شنیدم که فرمود: جماعتى از شیعیان علی در محلى به نام «مرج عذرا» کشته مى‌شوند که اهل آسمان‌ها براى قتل آنان خشمگین مى‌شوند.[8]
نکته دیگر این است که حتی اگر تقدم زمانی نشانه حقانیت یک مذهب باشد، در این صورت نیز کفه ترازوی شیعه سنگین‌تر است. مذهب شیعه در زمان حیات حضرت علی (علیه السلام) تثبیت شد، در حالیکه مذاهب چهارگانه اهل سنت در قرن دوم و سوم شکل گرفتند. بنیان‌گذاران مذاهب چهارگانه اهل سنت، همگی در قرن دوم و سوم می‌زیسته‌اند: و هیچ کدام پیامبر را ندیده‌اند. ابوحنیفه در سال 150 هجری، مالک بن انس در سال 179 هجری، شافعی به سال 204 هجری و احمدبن حنبل در سال 241 هجری درگذشته‌اند.
با همه این گزارش‌های تاریخی که شیعه و سنی به آن اعتراف دارند حقانیت دین و شیعه بر همه معلوم و مشخص است.
نکته دیگر اینکه در هر دینی و گرایشی اختلاف نظرهایی وجود دارد در بین شیعیان نیز اختلاف نظرهایی وجود دارد، به خصوص در بخش‌های تاریخی؛ آن هم بخش‌هایی که به بعضی مصادیق بر می‌گردد. اینگونه اختلاف نظرها طبیعی بوده و نتیجه این اختلافات هرگز اصل دین و مذهب را متزلزل نمی‌کند؛ زیرا همه کسانی که اختلاف دارند اذعان به اصل دین و مذهب دارند ولی در مورد خاص نظرشان را ارائه می‌دهند و همین باعث شکوفایی دین و با نشاط بودن آن می‌شود.
پی نوشت
[1]. العین، ذیل کلمه شیع.
[2]. اوائل المقالات، شیخ مفید، ص35.
[3]. سوره شوری، آیه13.
[4]. سوره صافات، آیه82و83.
[5]. تفسیر فرات، ص120.
[6]. مجله صباح، شماره 4و5، تاریخ تشیع.
[7]. مروج الذهب، ج2، ص51؛ برگرفته از شیعه در تاریخ، ص42.
[8]. تاریخ یعقوبى، ابن واضح، ج2، ص231، به نقل از مجله صباح، شماره 4و5.
شیعیان به کسانی گفته می‌شود که تابع محض پیامبر و پیروان امیرالمومنین (علیه السلام) هستند و خلیفه بعد از پیامبر را امیر المومنین؛ علی علیه السلام می‌دانند. به گواه تاریخ و روایاتی که از شیعه و اهل سنت نقل شده است این کلمه از زبان پیامبر به شکل‌های مختلف و در زمان‌های مختلف جاری شده است و تا زمان حال ادامه پیدا کرده است. تنها فرق آن در این است که هر چه زمان می‌گذشت شیعه از نظر مفهومی و مصداقی مشخص‌تر و شفاف‌تر می‌شد.