سعد بن عبدالله در روایتی از حضرت امام رضا علیه السلام نقل می کند که حضرت به من فرمود: نزد شما از خاندان ما مضجعی هست، گفتم: فدایت شوم مضجع فاطمه بنت موسی بن جعفر علیهما السلام را می‌فرمایید؟ امام فرمود: آری و در ادامه فرمودند: کسی که عارف به حق ایشان باشد و او را زیارت کند، بهشت از آن اوست.
در روایات از شهر قم با عنوان آشیانه آل محمد و پناه گاه علویان و جایگاه شیعیان ایشان یاد شده و اهل قم، یاوران اهل بیت علیهم‌السّلام خوانده شده اند. شهری که در عصر خلفای عباسی که اولاد علی علیه السلام در شکنجه و فشار قرار می گرفتند یکی از اصلی ترین پناهگاه های پیروان اهل بیت علیهم السلام بوده؛ اما یقیناً یکی از دلایل مهم تثبیت و گسترش ولایت پذیری و نزول برکات در قم، وجود پر برکت فاطمه معصومه علیها السلام است.
در این باره امام صادق علیه السلام می فرمایند:«برای خدا حرمی است و آن مکه است؛ و حرم رسول خدا شهر مقدس مدینه است و برای امیرمؤمنان حرمی است که آن کوفه است؛ و برای ما اهل بیت حرمی است به نام قم. به زودی بانویی از فرزندان من در آنجا دفن می‌شود که نامش فاطمه است؛ هر کس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب می‌شود.»[2]
حمله به کاروان و شهادت حضرت معصومه
وقتی که موکب حضرت معصومه علیهاالسلام و همراهانش به نزدیکی شهر قم رسید، فرماندار یکی از شهر های نزدیک قم که دشمن اهل بیت وشیعیان بود به کاروان حضرت حمله کرد و جنگ سختی درگرفت. برادران و برادرزادگان حضرت معصومه علیهاالسلام در این جنگ به شهادت رسیدند.
در منابع روایی برای شهادت حضرت چند قول مطرح شده است:
1. حضرت معصومه علیهاالسلام وقتی بدن‌های پاره پاره برادران و برادرزادگان خود را که 23 تن بودند دید، به شدت غمگین گشته و بر اثر آن بیمار شد و نتوانست در جواب نامه برادر، خود را به مشهد برساند. پس دستور داد تا ایشان را به قم ببرند. در قم، بیماری او ادامه یافت و پس از 16 یا 17 روز رحلت کرد.[3]
2. قول دیگری که در شهادت حضرت مطرح می باشد و نسبت به قول قبلی اعتبار و قوت بیشتری دارد مسموم شدن حضرت با غذایی مسموم است که توسط زنی به ایشان داده شد. آن بانوی گرامی به واسطه این مسمومیت بستری شد وطولی نکشید که بعد از رسیدن به قم درخانه موسی بن خزرج پس از 17روز به شهادت رسید.[4]
شخصیت حضرت معصومه
حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله عليها بعد از برادرش امام رضا علیه السلام از جهت صفات فردی و کمالات روحي در بين فرزندان موسی بن جعفر علیه السلام در والاترين رتبه جای دارد. با وجود این که حضرت موسی بن جعفر فرزند زیادی داشتند و 18 تن از آن ها دختر بودند شیخ مفید و دیگر بزرگان شیعه، حضرت معصومه را به عنوان سرآمد همه آنها معرفی کرده اند.[5]
منزلت آن حضرت در سخنان امام هفتم نیز جایگاه رفیعی دارد. آن گاه که حضرت معصومه سلام الله علیها جواب زائرانی که از قم آمده بودند، را نوشت ونگاه امام کاظم علیه السلام به آن جواب ها افتاد سه بار فرمود:«فَداها أبوها؛[6] پدرش فدایش باد.»
محدثه بودن حضرت معصومه
این بانوی عظیم الشأن، به دلیل زندانی بودن پدر، غالباً تحت تربیت امام رضا علیه السلام قرار گرفت و معارف اسلام را از امام دریافت کرد. ایشان در بین راویان شیعه، به عنوان محدثه معروف است. دلیل این شهرت، آن است که ایشان احادیث بسیاری از اهل بیت علیهم السلام و پیامبر صلی الله علیه و آله نقل کرده است که علامه امینی در کتاب شریف «الغدیر» به برخی از آن ها اشاره کرده است.[7]
قم حرم اهل بیت علیهم السلام
هنوز زمین به نور وجود امام کاظم علیه السلام مزیّن نبود که رئیس مذهب، امام صادق علیه السلام خبر از دختری داد که به زودی در شهری از ایران دفن می گردد و آن قدر مقام شفاعت ایشان در اوج قرار دارد که به شفاعت آن شفیعه، تمام شیعیان به بهشت داخل می شوند.[8]
در نتیجه می‌توان گفت نه تنها کریمه اهل بیت درحیات خویش، مدافع سرسخت امامت امامان و دعوت کننده به محبت آن ها بود بلکه بعد از رحلت خویش نیز دل‌های هزاران انسان را مجذوب و شیفته خاندان اهل بیت ساخت.
بعد از دفن حضرت معصومه سلام الله علیها، توجه علویان و سادات نسبت به قم فزونی یافت و در فاصله کوتاهی عده بسیاری از فرزندان امامان از اطراف به قم روی آوردند و به تدریج یکی از مراکز عمده اجتماع سادات قرار گرفت و امروز از این نظر، شهری کم نظیر است.[9]
ویژگی های بارز حضرت معصومه
وجود ویژگی هایی مثل عصمت، محدثه بودن، ورود زیارت‌نامه مخصوص از طرف امام برای ایشان و... باعث شده ایشان در بین ديگر امامزادگان و برادران و خواهران خود همچون ستاره درخشان بدرخشند و صاحب شأن و مقام خاصي شوند.
امام رضا عليه السّلام در مقام آموزش به زائران در قسمتی از زیارت‌نامه خواهر بزرگوارشان در تبیین جایگاه والای این بانوی کرامت می‌فرماید: «يَا فاطِمَةُ اشْفَعِي لِي فِي الْجَنَّةِ فَإِنَّ لَكِ عِنْدَ اللّٰهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ؛[9] یا فاطمه مرا در بهشت شفاعت کن و برای تو در محضر الهي شأن و منزلتی از منزلت های رفیع موجود است.»
در نتیجه، جایگاه علمی و معنوی حضرت معصومه علیها السلام باعث شده است حرم حضرت معصومه در طول هزاران سال همچون رودخانه ای زلال در کویر قم جریان پیدا کند و یگانه جاذبه این شهر گردد. بانویی که موجب می شود هر سال، میلیون‌ها عاشق از راه‌های دور و نزدیک راهی قم شوند تا توشه راه و زندگی را در حریم حرم نورانی ایشان اخذ نمایند وارادت خود را نسبت به این بانوی کرامت ثابت نمایند.
پی نوشت
[1] بحار الانوار، ج6، ص214.
[2] فروغی از کوثر، ص49.
[3] حضرت معصومه فاطمه دوم، ص 14(محمدی اشتهاردی).
[4] وسیله المعصومیه، ص 68.
[5] الارشاد، ج 2، ص 244.
[6] حضرت معصومه فاطمه دوم، ص 133.
[7] الغدير، ج 1، ص 196.
[8] بحار الأنوار، ج 60، ص 216.
[9] مجالس المؤمنین، ج 1، ص 146.
[10] بحارالانوار، ج 102، ص 266.
در مقام و منزلت و جایگاه حضرت معصومه سلام الله علیها نزد اهل بیت علیهم السلام همین بس که امام صادق علیه السلام فرمودند: «اَلَا اِنَّ لِلْجَنَّهِ ثَمَانِیَهَ اَبْوَابٍ ثَلَاثَهٌ مِنْهَا اِلَی قُمَّ تُقْبَضُ فِیهَا امْرَاَهٌ مِنْ وُلْدِی اسْمُهَا فَاطِمَهُ بِنْتُ مُوسَی وَ تُدْخَلُ بِشَفَاعَتِهَا شِیعَتِی الْجَنَّهَ بِاَجْمَعِهِمْ؛ آگاه باشید بهشت، هشت در دارد که سه در آن به سوی قم است. بانویی از فرزندان من در آنجا وفات می کند که نامش فاطمه دختر موسی است و همه شیعیان ما به شفاعت او وارد بهشت می شوند.»