امامزادگان در زمان حیات و پس از وفات یا شهادتشان همواره نقش فرهنگی خاصی را در جامعه برای تثبیت فرهنگ اسلامی ایفا کردند. و باید مورد تکریم قرار بگیرند.
مراد از امامزاده، فرزند یا فرزند‌زادگان ائمۀ اطهار(ع) است که اولاد با واسطۀ پیامبر اکرم(ص) هستند، ولی در عرف به محل دفن آن‌ها، نیز امامزاده گفته می‌شود. در روایات زیادی از پیامبر اکرم(ص) و ائمۀ طاهرین رسیده است که اولاد و فرزندان پیامبر(ص) را اکرام کنید.[1]
به خاطر همین توصیه ها؛ مردم به زیارت قبور امام زاده ها می روند و توسل می جویند و حاجت می گیرند. حال این سوال پیش می آید که؛ ملاک اعتبار امام زاده چیست؟ آیا صرف بارگاه داشتن و حاجت گرفتن کفایت می نماید یا باید سند و دلیلی بر این مطلب داشته باشیم؟
احترام به امام زادگان
در مورد احرام به امام زادگان توصیه ها و روایات فراوانی داریم.
در روایتی پیامبر اکرم(ص) فرمود: کسی که اولاد مرا اکرام کند به تحقیق مرا اکرام کرده است.[2]
در حدیثی دیگرامام رضا(ع) می فرماید: نظر کردن به فرزندان ما عبادت است. شخصی از آن‌حضرت پرسید: آیا نگاه کردن به آن دسته از فرزندان شما که امام هستند عبادت است؟ حضرت فرمود: بلکه نگاه کردن به تمام فرزندان پیامبر(ص) عبادت است، مادامی که از راه و روش آن‌حضرت جدا نشده باشند و به گناهان آلوده نشده باشند.[3]
احترام به فرزندان پیامبر اکرم(ص) و ذریۀ آن‌حضرت هم شامل احترام در زمان حیات آن ها می‌شود و هم احترام بعد از رحلت آن بزرگواران.
این دستور اسلام است که می‌فرماید: قبور اموات خود را زیارت کنید و بر آنان سلام بفرستید.[4] پس ما باید در هنگام ورود به بارگاه امام زادگان آن ها را مورد تکریم قرار بدهیم.
راه کار شناخت امام زاده
برای این که بتوانیم اعتبار امام زاده ای را بشناسیم راه کار هایی بیان شده است:
1. باید نسب امامزاده معلوم باشد؛ یعنی در کتب مربوط به این فن نسبت او با یکی از امام‌ها روشن شده باشد.
2. علاوه بر انتساب به امام، باید جلالت، خوبی و تقرب او به خدا از نظر تاریخ و رجال ثابت باشد.
هرجا که این دو موضوع جمع شد؛ مثل حضرت عبدالعظیم، حضرت معصومه، حضرت سید محمد، حضرت شاه چراغ و ... رعایت احترام آنان لازم و زیارتشان ثواب زیادی دارد. اما اگر این مطلب روشن نبود، انسان تنها می‌تواند به عنوان قبرستان مسلمانان فاتحه و قرآنی بخواند و از خدا برای کسانی که در آنجا مدفون‌اند طلب رحمت کند.
اما در هر صورت بی‌احترامی به امام‌زاده‌های معروف کار صحیحی نیست، مگر جایی که ثابت شود اصل و اساس درستی ندارد که در این صورت هم بی‌احترامی صحیح نیست و کافی است به مردم گفته شود که این‌جا امام‌زاده‌ای مدفون نیست.[5]
آیا حاجت گرفتن دلیل بر اعتبار امام زاده می شود؟
بهترين راه توسّل اين است كه در كنار قبر پيامبر يا امامان يا صلحا و امامزاده ها خدا را به حق آنان قسم بدهيم كه خدا حاجت ما را روا كند، و آنان را وسيله برآورده شدن حاجت خود بدانيم.
از امام صادق علیه السلام نقل شده كه فرمود:
«وقتي دعا مي كنيد، خدا را بخوانيد و او را به ما قسم بدهيد تا دعاي شما مستجاب شود.»[6]
هر جایی که مردم متوجه خداوند و مقربان درگاه او شوند محل نزول فرشتگان و ارواح مقدس و مقرب خداوند است و خداوند از باب رحمت خود ملائکه و ارواح مقدس را مأمور می کند که برای مردمی که با عشق و امید به آنجا آمده اند دعا کنند.
در واقع هر جا که نام خدا و مقربان درگاه او برده می شود محل توجه و عنایت خداوند است و او ارواح مقدس را مأمور می کند که برای مردم دعا و طلب رحمت کنند حتی جایی که آن امامزاده اصلا وجود خارجی نداشته باشد یا چنین کسی بوده باشد ولی جای دیگری مدفون باشد یا آن امامزاده از مقربان درگاه الهی نباشد.
این گونه مکان ها از مصادیق آیه: «فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ؛[7] خانه هایی که خداوند اذن داده و خواسته است که نام او(اسمای الهی) بلند شود و آنجا یاد او شود.» می باشند.
در نتیجه اکرام امام زادگان به معنای اکرام اهل بیت علیهم السلام می باشد و اثبات امام زاده راه کارهایی دارد و صرف حاجت گرفتن دلیل بر امام زاده بودن نمی شود. بلکه احتمال دارد خداوند به خاطر عشق و امید مردم حاجت شان را می دهد؛ ولی باز اگر عدم اعتبار یک امام زاده ای مشخص شد ما حق بی احترامی نداریم.
پی نوشت
[1] مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 12، ص 376.
[2] مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 12، ص 376.
[3] وسائل الشیعة، ج 12، ص 311.
[4] بحار الانوار، ج 79، ص 64.
[5] منتهی الامال، ج2، ص 120.
[6] بحارالانوار، ج 91، ص 6.
[7] سوره نور، آیه 24.
امامزاده‌هایی که هنوز شجره‌نامه ثابت ندارند را باید تکریم و تجلیل کنیم؛ زیرا حداقل سال‌های سال در جوار آن ها مردم خداخدا گفته‌‌اند، دعاها، مناجات‌ها و توسل‌ها کرده‌اند. در نتیجه به صرف اینکه شجره‌نامه‌ای از آن ها در دست نیست نباید کمترین بی‌احترامی به مقام شامخ آن بزرگواران داشت.