اسلام کامل‌ترین برنامه ها را برای تربیت جوامع بشری ارائه داده است.
پیشرفت جوامع بشری در گرو عمل به قوانین اسلامی
بعضی از آتئیست‌ها جامعه اسلامی را عقب افتاده و مقلد محض برای اندیشه عرب جاهلی و عقب افتاده 1400 سال پیش می‌دانند. آنچه از این شبهه به ذهن متبادر می شود این است که آیا پیروی از پیامبر و تعالیم اسلام که جامع ترین برنامه تربیتی را از سوی خداوند برای انسان آورده به معنای پیروی از اندیشه دوران جاهلیت است؟ آیا مسلمانان دین خود را جبری و با توجه به شرایط مکانی که در آن بوده، انتخاب کرده اند؟
پاسخ این سؤالات را تحت چند عنوان مورد بررسی قرار می دهیم:
یک. جامعه اسلامی در بستر تاریخ
بعثت پیامبر سرآغاز تحولی عظیم در دنیای جاهلیت آن روز بود؛ دورانی که قتل و عام، شرک و بت پرستی، تعصب، زندگی در مرداب ها، کشتن دختران بخشی از حیات اجتماعی آن روز محسوب می شد.[1] مبارزه با بنیان های فکری جبهه کفر و بت پرستی از سوی پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) سبب تحولی اساسی و بنیادین در دنیای آن روز شد و اسباب هدایت، بیداری دل ها و دوری از جهل و نادانی را فراهم نمود به گونه ای که در سال هشتم هجرت با فتح مکه بیشتر مناطق عربستان مسلمان شدند[2]و جامعه اسلامی با جهان بینی جدید به عنوان یک قدرت نوظهور با ایدوئولوژی فکری جدید در کنار دیگر قدرت های سیاسی آن روز بروز کرد.
پس از رحلت پیامبر، اسلام تحت لوای حکومت دینی به سبب داشتن فرهنگ غنی و مؤلفه های انسان ساز با سرعتی شگرف مرزهای جغرافیایی دیگر کشورها را فرا گرفت و توانست مردم را با جهان بینی توحیدی آشنا کند.[3]
دو. اسلام و تربیت
شکل گیری حکومت اسلامی از سوی پیامبر سبب شد تا جامعه اسلامی از قانونی والا و ساختاری نظام‌مند در زمینه های مختلف برخوردار شود. ایجاد پایگاه های فرهنگی مانند مساجد از اولین دغدغه های دولت اسلامی پیامبر بود و نشان می دهد آن حضرت به دنبال پیوندی بین دین و علم بوده است. آموزش مسائل علمی، تبدیل جهل به علم، ایجاد گفتمان های دینی بین اقلیت های مذهبی با مسلمانان، اعزام قاریان و سفیران به نقاط مختلف در اولویت دولت اسلامی پیامبر بوده است.[4] این شواهد نشان می دهد دغدغه اصلی آن حضرت مسائل فرهنگی و دینی و تربیت مسلمانان بوده است.
دفاع از مظلوم، احترام به والدین، رعایت حقوق همسر و فرزندان، تعامل با اقلیت های دینی، خوش رویی، عبودیت و بندگی، پرهیز از رذائل اخلاقی مانند: دزدی، بخل، حسد، رشوه، ربا، زنا، آز و طمع، دفاع از ناموس، عطوفت، مهربانی و ... بخشی از تعالیم اسلامی است. آیا می شود نام پیروی از چنین دین کاملی از سوی مسلمانان جبری و عقب افتادگی شمرده شود؟
پس از رحلت پیامبر نیز جامعه اسلامی با تمام کژروی هایی که حاکمان اموی و عباسی در آن ایجاد کرده بودند، توانست چندین قرن به عنوان متمدن ترین فرهنگ حاکم بر دنیای آن روز قرار گیرد. در صنعت، اقتصاد، کشاورزی، هنر و معماری سرآمد همه تمدن ها بوده و توانست علاوه بر خود کفایی در این حوزه ها به صادرات نیز بپردازد. در حوزه علم و دانش نیز در کنار تربیت هزاران عالم و دانشمند، هزاران اثر فاخر علمی در زمینه های مختلف نیز از سوی دانشمندان تالیف و نشر داده شد که نهضت ترجمه نمونه ای از خدمت جهان اسلام به همه بشریت است.[5]
سه: اسلام و مستشرقان غربی
در مقابل جریان های الحادی و آتئیست ها گروهی از مستشرقان وجود دارد که با عینک اعتدال به قضاوت درباره اسلام و جامعه اسلامی پرداختند. ویل دورانت، شو، شیدل، موشیه شارون یهودی از جمله شرق شناسانی هستند که بر جامعیت اسلام و جهان شمولی آن تصریح نموده و آن را جامع ترین دین الهی برای تربیت جامعه بشری دانسته اند؛ ویل دورانت تمدن شناس معاصر می‌نویسد: «قرآن به راحتی در جان‌های ساده نفوذ و عقایدی آسان و دور از ابهام را پدید آورده و از رسوم و تشریفات ناروا و از قید مراسم بت پرستی و کاهنی آزاد می کند.»[6] «شو» دین اسلام را پاسخ گوی جامعه بشری در تمام دوران تحول بشریت دانسته و فردای اروپا را متعلق به اسلام و قبول دین محمد می‌داند. شیدل دیگر دانشمند غربی با نگاه جهان شمولی و جامعیت به دین اسلام، تنها راه رسیدن اروپا به قله های پیشرفت را در گرو عمل به قوانین اسلام دانسته است.[7]
بر این نکته نیز باید تصریح نمود که انسان برای انتخاب دین آزاد است و جبری برای آن وجود ندارد. هرچند مکان در گزینش دین افراد تأثیر گذار است.
از جمع بندی سخنان نتیجه می شود که مسلمانان از دینی تبعیت می کنند که جامع ترین و کامل ترین برنامه‌ها را برای تربیت جامعه انسانی ارائه داده است. نام این تبعیت را نمی توان جبری و یا عقب افتادگی نامید. امروزه نیز پیشرفت جامعه بشری در گرو عمل به قوانین اسلام است چنان که مستشرقانی بر این امر اذعان نموده اند.[8]
پی نوشت
1. نصیری، تاریخ اسلام، ص 51 – 52.
2. همان، ص 128.
3. احمدی میانجی، مکاتیب الرسول، ص 90 – 96 – 105 – 114 – 121 – 132 و ... .
4. مجله مبلغان، هجرتهای تبلیغی یاران پیامبر اکرم (ص)، سید جواد حسینی، آبان 84 – 85، ش 84.
5. ر ک: آدام متز، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، شهید مطهری، خدمات اسلام به ایران و ایران به اسلام.
6. تاریخ تمدن، ج۴، ص ۲۳۶.
7. زمانی، مستشرقان و قرآن، ص 386.
8. سلیم، قالوا فی الاسلام و القرآن و الرسول، ص 114.
اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین برنامه ای جامع را برای تربیت جوامع انسانی ارائه داده است. فرامین اسلام از چنان منطق و جاذبه ای برخوردار است که هر انسان عاقلی را که طالب سعادت باشد به سوی خود مجذوب می کند. برخی تلاش می کنند تا اسلام را دین عرب جاهلی معرفی نموده و از این درگاه مسلمانان و جامعه اسلامی را پیرو مکتبی خرافی و آن را عقب افتاده معرفی کنند. داده های تاریخی و روایی نشان می دهد جامعه اسلامی از متمدن ترین جوامع بشری برای قرن های متمادی بوده است.
