میزان سود و پیشرفت در علم، به میزان نزدیک شدن انسان به خداوند بستگی دارد و این مهم به طور رضایت‌بخش در جایی محقق می‌شود که علم تحت مدیریت عقلانیت و حکمت قرار بگیرد.
عقل و حکمت باعث عمق‌بخشی به علم | اگر به شما بگویند: «وزنه‌بردار قهرمان المپیک توانسته یک کیسه برنج 50 کیلویی را بلند کند، پس معلوم است خیلی پیشرفت کرده است!» تصور شما درباره گوینده این سخن چه خواهد بود؟ اگر کسی انسان را بشناسد و به میزان توانایی‌های روحی عظیم انسان پی برده باشد، بسیاری از مواردی که ما پیشرفت بشر می‌نامیم را تنها زمینه‌ساز پیشرفت حقیقی می‌داند. از نگاه اسلام، انسان می‌تواند چنان مقامی داشته باشد که به بیشترین قرب و نزدیکی به خداوند متعال برسد.[1] اینکه انسان در زندگی محدود دنیایی از نقل‌مکان با اسب به نقل‌مکان با سریع‌ترین هواپیماها برسد، در برابر امور ابدی و سعادت حقیقی، پیشرفتی به‌حساب نمی‌آید.
از منظر دین، علم سودمند و عمیق، در سایه‌سار خردورزی و عقلانیت و بهره‌مندی از بال اندیشه و تفکر حاصل می‌شود. چنانچه فرموده‌اند: «بِالْعَقْلِ اُسْتُخْرِجَ غَوْرُ اَلْحِكْمَةِ»[2]؛ «به‌وسیله عقل، قعر حکمت استخراج می‌شود». آیا این‌همه پیشرفت در علوم تجربی و رسیدن به ابزار سرعت و آسایش، علمِ سودمند و عمیق نیستند؟ ملاک در تشخیص میزان پیشرفت و عمق علم، عقلانیت آن است. اگر تمام داشته‌ها و اختراعات بشر در دسترس باشند، ولی در جهت معقول؛ یعنی پیشرفت معنوی انسان و نزدیک شدن به خداوند به کار گرفته نشوند، حقیقتاً سودی کسب نشده و علم به عمق راه پیدا نکرده است.
عقل چراغ راه علم است. بدون درک عقلانی و صحیح از انسان، توانایی‌های انسان و هدف او، علم آن‌چنان سودی ندارد و عمق علمی محقق نمی‌شود.
پی‌نوشت:
[1]. قرآن کریم، سوره نجم، آیه9.
[2]. كلينى، محمد بن يعقوب، الکافی، چاپ چهارم، دارالكتب الإسلامية، 1403ق، ج1، ص 28.