غزوه تبوک به درگیری نظامی منجر نشد، اما تبیین‌گر بسیاری از حقایق برای دشمنان خارجی اسلام، منافقان مدینه و دوست‌داران حقیقی پیامبر صلیاللهعلیهوآله بود. ماجرای این غزوه مبارک، یکی از اسناد حقانیت مذهب شیعه است.
غزوه تبوک آخرین غزوه پیامبر مکرم اسلام است که با اینکه به درگیری نظامی با رومیان نیانجامید، اما در عرصه جهاد تبیین و روشن شدن بسیاری از مطالب اساسی دین اسلام نقش مهمی داشت. با این فرض صحیح که تبیین محدود به روشنگری زبانی نیست به وجوه روشنگری در این غزوه مهم می‌پردازیم .
تبیین عزت مسلمین با مانور نظامی
غزوه تبوک با اخباری مبنی بر لشگرکشی «هِرقِل» امپراتور روم به شمال سرزمین حجاز کلید خورد، پس علت اصلی شکل گیری جنگ تبوک تحرکات و تدارکات نظامی رومیان در نواحی شام بود که وقتی خبر آن به پیامبر رسید حضرت برای پیش گیری از این حمله سپاهی 30 هزار نفری اعزام کرد.[1] اخباری که گرچه تایید شده نبودند، اما نشان دهنده نقشه و توطئه دشمنان خارجی بود. با توجه به شکست مسلمانان در جنگ موته، حضور قبایل متمایل به روم در آن منطقه و علم پیامبر مکرم اسلام صلیاللهعلیهوآله به احتمال رحلتشان، نیاز فراوانی به تبیین اقتدار و صلابت مسلمین حس می‌گردید، برای همین پیامبر با وجود محدودیت‌های مالی و سختی بسیار فراوان لشگری نسبتاً بزرگ فراهم آورد و به نقاط تلاقی با امپراتوری روم عزیمت فرمود.[2] همین مانور بزرگ نظامی برای مسلمانان مصونیت ایجاد کرد و باعث رضایت قبایل مسیحی به پرداخت جزیه شد و تهدید رومیان را کاهش داد.[3] گاه یک حرکت به موقع تبلیغاتی، تبیین‌گر اقتدار و نجات دهنده جان‌های فراوان است.
ایجاد زمینه برای رسوا شدن منافقین
در این غزوه با برکت، حرکت نظامی پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله و شایعاتی که پیرامون قدرت لشگر روم وجود داشت، موجب شدند که منافقین و افراد سست ایمان خود را نشان دهند و میان مردم رسوا شوند، به ماجرای سه نفر از این منافقین در قرآن کریم اشاره شده است،[4] همین‌طور سوء قصد نافرجام منافقین صحابه‌نما که در کتاب‌های ما و اهل سنت آمده است.[5] البته صِرف فتنه و امتحان برای رسوایی منافقین کافی نبود، رسانه عظیم و بی‌نظیری مانند قرآن کریم در رسوا ساختن آن‌ها نقش اساسی داشت. اگر می‌خواهیم فتنه و آزمایش تبوک را الگوی جهاد تبیین خویش قرار دهیم و در فتنه‌های زمانه خویش از آن برای روشنگری استفاده کنیم، بیان هنرمندانه، ادبی، روشن و صریح قرآن کریم، بهترین الگو برای ماست.
اعلام جانشینی امیرالمؤمنین و تبیین اصل ولایت
در غزوه تبوک اتفاق ویژه و بسیار مهمی رخ داد که جهاد تبیین درباره اصل بنیادین ولایت است. امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام که در تمام غزوه‌ها حضور داشتند بنا به دستور پیامبر مکرم اسلام صلیاللهعلیهوآله در شهر ماندند. منافقین همراه نبردن امیرالمؤمنین را بهانه طعنه و شایعه پراکنی کردند به‌طوری که حضرت علی علیه‌السلام خود را به پیامبر رساندند و پیامبر اسلام فرمودند که: «مدینه جز با من و یا تو سامان و صلاح نخواهد یافت، آیا خوشنود نیستی که جایگاه تو نسبت به من مانند جایگاه هارون نسبت به موسی است، به‌غیراز اینکه بعد از من پیامبری نیست».[6] پیام این حدیث شریف همچنان به‌عنوان سندی بر حقانیت شیعه در منابع اهل سنت و شیعه می‌درخشد.
پی‌نوشت:
[1]. ابن سعد، محمد، طبقات الکبری، دار السعد، بی‌تا، ج2، ص165.
[2]. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الاشراف، دارالفکر، 1417ق، ج1، ص368.
[3]. ابن سعد، همان، دار الکتب العلمیه، 1410ق، ج2، ص126.
[4]. توبه:118.
[5]. طبرسی، اِعلام الوری، آل‌البیت، 1417ق، ج1، ص245.
[6]. مفید، محمد، الارشاد، کنگره، 1413ق، ج1، ص155.