بیانات امیرالمومنین علیه‌السلام نمونه عالی یک کار رسانه‌ای بوده و الگوی جهاد تبیین است. مخاطب‌شناسی، تنوع مباحث، ایجاد شور و شوق در شنونده و هنر سخن موزون از خصوصیات خطبه‌های منبر علی بن ابیطالب علیهماالسلام می‌باشد.
امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «إِنَّا لَأُمَرَاءُ الْكَلاَمِ وَ فِينَا تَنَشَّبَتْ عُرُوقُهُ وَ عَلَيْنَا تَهَدَّلَتْ غُصُونُهُ»؛[1] «همانا ما فرماندهان سپاه سخنیم، ریشه درخت سخن در میان ما روییده و جا گرفته و شاخه‌هایش بر سر ما آویخته است». اعجاز سخن امیرالمؤمنین علیه‌السلام به حدی است که صحابه رسول خدا جناب همّام را مدهوش کرده و جان او از قفس تن پَر می‌کشد.[2]
مخلوط کردن هنر سخنوری با محتوای عمیق رسانه منبر ایشان را به رسانه‌ای ماندگار و ابدی تبدیل کرده است. مسعودی تاریخ‌نگاری که حدود 100سال پیش از سید رضی [که گردآورنده 241 خطبه حضرت در نهج‌البلاغه است] می‌زیسته، نقل می‌کند که مردم حدود 480 خطبه حضرت را حفظ بوده‌اند و در زندگی از آن استفاده می‌کردند.[3] خطبه‌های امیرِ بیان، الگوی جهاد تبیین و روشنگری است که طنین آن در تاریخ ماندگار شده و لازم است با توجه به ویژگی‌های خطبه‌های ایشان، راهنما و الگوی مناسب برای کار رسانه‌ای را بیابیم.
مخاطب‌شناسی
در عرصه رسانه، پیامی به‌خوبی انتقال می‌یابد که در آن به خصوصیات مخاطب و نیز شرایط محیطی مؤثر بر مخاطب توجه شده باشد. خطبه‌های امیرالمؤمنین علیه‌السلام متناسب با شرایط مختلف اجتماعی و حوادث زمانه تغییر می‌کند.
یک مقایسه کوتاه بین خطبه‌های ایشان در ارتباط با جنگ صفین و فتنه ناکثین و پیمان‌شکنان در بصره با خطبه متقین به‌روشنی تفاوت بیان را نشان می‌دهد. ایشان با توجه به لزوم تنوع در سخن و خستگی مخاطبین از عمیق‌ترین مباحث توحیدی تا سخن درباره زیبایی طاووس را در خطبه‌های عمومی بیان می‌کنند.
ایجاد شور و حرارت
سخنان گوهربار امیرالمؤمنین علیه‌السلام صرف گزارش خبری از یک واقعیت نیست. کلام آتشین ایشان همواره مشوق و تحریک‌کننده احساسات مخاطبان است. گِله و شکایت در تعبیراتی مانندِ «یا اشباه الرجال»،[4] گوشزد کردن دائمی خطر دشمنان و اصحاب معاویه، استفاده از غیرت دینی مخاطبان، یادآوری تاریخ و دعوت مدام به نگرش توحیدی، همگی در جهت ایجاد حرکت و جنبش در مخاطبان با دقت و هماهنگی فراوانی دیده می‌شود.
پیام هماهنگ، آهنگین و موزون
تسلط شگفت‌آور امیرالمؤمنین علیه‌السلام بر ادبیات و کلام آهنگین و موزون به پیام رسانه‌ای ایشان ماندگاری بخشید. در عصر حاضر نیز موفقیت سروده‌های منسجم و زیبای انقلابی را به‌روشنی مشاهده کردیم. اگر می‌خواهیم جهاد تبیین موفقی را تجربه کنیم باید سلیقه و پسند عصر و زمانه خویش را بشناسیم و با ایجاد تناسب بین محتوا و شکل پیام را ماندگار کنیم.
بیان امیر سخن ویژگی‌هایی دارد که اگر در رسانههای دینی امروز نیز منعکس گردد، باعث موفقیت در جهاد تبیین خواهد شد.
پی‌نوشت:
[1]. سید رضی، نهج‌البلاغه، فیض الاسلام، چاپ اول، فقیه، 1368ش، ج4، ص729.
[2]. همان، ج1، ص613.
[3]. المسعودی، مروج الذهب، چاپ اول، دارالهجره، بیتا، ج2، ص419.
[4]. سید رضی، نهج‌البلاغه، فیض الاسلام، چاپ اول، فقیه، 1368ش، ج1، ص95.