جهادهای فی سبیل الله به سه قسم اصغر و اکبر و کبیر تقسیم می‌شوند، کسانی که وارد عرصه جهاد اصغر می‌شوند جان و مالشان را با خداوند متعال معامله می‌کنند و در مقابل آن به سعادت ابدی در دنیای آخرت می‌رسند، جهاد اکبر جهاد با نفس است و جهاد کبیر همان جنگ با دشمن است اما نه در جنگ نظامی، بلکه در زندگی فردی و اجتماعی یعنی در زندگی فردی و اجتماعی به جهتی نرود که از سوی دشمنان خداوند و اهل بیت علیهم السلام ارائه شده بلکه پیرو روش زندگی دینی و همسوی با اهل بیت علیهم السلام باشد.
جهاد اصغر که نام دیگرش جهاد نظامی است نوعی از جهاد فی سبیل الله است که در آن فردی که وارد این جهاد می‌شود جان و مال خود را با خداوند متعال معامله می‌کند و در مقابل آن سعادت ابدی و پاداش آخرتی را دریافت می‌کنند، همه افراد نمی‌توانند وارد عرصه جهاد اصغر شوند چرا که این نوع جهاد در همه زمان‌ها و مکان‌ها ممکن نیست، مثلاً ۸ سال دفاع مقدس، نمونه‌ای از جهاد اصغر بود. خداوند متعال در قرآن کریم درباره جهاد اصغر می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ ۚ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ ۖ وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ وَالْقُرْآنِ ۚ وَمَنْ أَوْفَىٰ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ ۚ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ ۚ وَذَٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ»[۱] «خداوند از مؤمنان، جانها و اموالشان را خریداری کرده، که (در برابرش) بهشت برای آنان باشد؛ (به این گونه که:) در راه خدا پیکار می‌کنند، می‌کشند و کشته می‌شوند؛ این وعده حقّی است بر او، که در تورات و انجیل و قرآن ذکر فرموده؛ و چه کسی از خدا به عهدش وفادارتر است؟! اکنون بشارت باد بر شما، به داد و ستدی که با خدا کرده‌اید؛ و این است آن پیروزی بزرگ!»
و همچنین پیامبر اکرم صلی الله درباره پاداش جهادگران جهاد اصغر می‌فرماید:«وَ مَن خَرجَ مُرابِطاً فی سَبیلِ اللهِ اَو مُجاهِداً فَلَه بِکُلِّ خُطوَهٍ سَبعَمائه ألف حسَنَهٍ وَ یُمحی عَنهُ سَبعمائه ألفْ سَیّئه وَ کانَ فی ضَمانِ اللهِ حتّی یتوفّاهُ بِأیِّ حَتفٍ کانَ أو «شهیداً» و اِنْ رَجعَ مَغفوراً لَهُ مُستَجاباً دُعائهٌ»[۲] «کسی که از خانه خود به قصد نگهبانی مرزها و یا برای جنگ و جهاد در راه خدا بیرون آید بر هر قدمی که برمی‌دارد هفتصد هزار حسنه داده می‌شود و هفتصد هزار گناه از او بخشیده می‌گردد واو در ضمان و بر عهدة خدا خواهد بود به هر نحوی که بمیرد؛ چه با اجلش بمیرد و یا اینکه شهید شود و چنانچه برگردد بخشوده شده و پاک گشته و دعایش در پیشگاه خدا مستجاب خواهد بود.»
اما جهاد اکبر که همان جهاد با نفس است بدین گونه است که همه انسان‌ها در همه زمان‌ها و مکان‌ها قابلیت انجام آن را دارند. چرا که همه انسان‌ها هواهای نفسانی دارند پس در همه زمان‌ها و همه افعال، امکان جهاد با نفس هم دارند. بنابراین باب جهاد اکبر در همه حال به روی ما باز است. امام علی علیه السلام درباره جهاد اکبر می‌فرمایند:«إنَّ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله بَعثَ سَرِيّةً ، فلَمّا رَجَعوا قالَ: مَرْحَبا بقَومٍ قَضَوُا الجِهادَ الأصْغَرَ و بَقِيَ علَيهِمُ الجِهادُ الأكْبَرُ . قيلَ: يا رسولَ اللّه ِ ، و ما الجِهادُ الأكْبَرُ ؟ قالَ: جِهادُ النَّفْس . و قالَ عليه السلام : أفْضَلُ الجِهادِ مَن جَاهَدَ نَفْسَهُ الّتي بينَ جَنْبَيهِ»[۳] «پيامبر خدا صلى الله عليه و آله سپاهى را به جنگ اعزام كرد. وقتى برگشتند فرمود: خوشامد مى گويم به مردمانى كه جهاد اصغر را گذراندند ولى جهاد اكبر همچنان بر عهده آنان باقى مانده است. عرض شد: اى رسول خدا! جهاد اكبر چيست؟ فرمود: جهاد با نفس. امام عليه السلام فرمود: برترين جهاد آن است كه انسان با نفس نهفته در ميان دو پهلوى خود بجنگد.»
جهاد کبیر هم جنگ با دشمن است اما نه در جنگ نظامی بلکه میدان این جنگ در زندگی فردی و اجتماعی یک فرد مسلمان است که به گونه‌ای باشد که هم جهت خدا و اهل بیت علیهم السلام باشد و پیرو روش زندگی دینی باشد نه روش‌هایی که دشمنان اسلام ارائه می‌دهند. خداوند متعال در قرآن کریم در مورد این جهاد کبیر می‌فرماید: «فَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَجَاهِدْهُمْ بِهِ جِهَادًا كَبِيرًا»[۴] «بنابر این از کافران اطاعت مکن، و بوسیله آن [= قرآن] با آنان جهاد بزرگی بنما!»
پی نوشت
[۱] سوره توبه، آیه ۱۱۱
[۲] ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، شیخ صدوق، صفحه ۲۹۳
[۳] معانی الاخبار، جلد ۱، صفحه ۱۶۰
[۴] سوره فرقان، آیه ۵۲