آسیب‌های اجتماعی فضای مجازی

امروزه شاهد استفاده روز افزون از فضای مجازی در جامعه می باشیم، به طوری که بسیاری از امور زندگی روزمره ارتباط مستقیم با فضای مجازی دارند. البته استفاده از شبکه اطلاعات جهانی در چند سال اخیر بدلیل ورود نسل جدید اینترنت (پهنای باند و افزایش سرعت) از یک سوی و همچنین پیامدهای ناشی از بیماری همه گیر کرونا از سوی دیگر شتاب روز افزونی گرفته است.امروزه مزایای استفاده از فضای مجازی بر کسی پوشیده نیست و هر روز نیز این موارد اضافه می‌گردد، اما این مزایای گسترده ی فضای مجازی نباید ما را از آسیب‌های آن غافل کند. رهبر انقلاب در سال 1381 و در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی فرموده اند: «اینترنت یکی از نعم بزرگ الهی است، اما در عین حال یک نقمت بزرگ هم هست؛ یعنی یک چاقوی دو دم و خطرناک».آسیب اجتماعی ؛ به هر نوع عمل فردی یا جمعی اطلاق می‌شود که در چارچوب اصول اخلاقی و قواعد عام عمل جمعی رسمی و غیررسمی جامعه محل فعالیت کنشگران قرار نمی‌گیرد و در نتیجه خلاف قانونی و یا قبح اخلاقی و اجتماعی می باشد. 
ازجمله آسیب های اجتماعی عبارتنداز؛

۱.شکاف نسلی 
گذشت زمان تغییر ارزش‌ها و عادت‌ها را به دنبال دارد. همین امر سبب چالش فرهنگ‌ها در چگونگی برخورد با عوامل نوپدید می‌شود. استفاده جوانان از اینترنت موجب کاهش ارزش‌های خانواده شده است. گسترش رسانه‌های جمعی به تغییر ارزش‌ها منجر می‌شود و جهانی شدن ارتباطات بر شکاف ارزش‌های نسلی تاثیر گذاشته است. لباس‌های متحدالشکل جوانان یا موسیقی پاپ از نمودهای تاثیر رسانه بر تغییر رفتارها ارزش‌های نسل کنونی و ناپایبندی به سنت‌های فرهنگی خود است.¹

۲.از خود بیگانگی فرهنگی 
در فضای مجازی آزادانه نظرات مختلف فراوانی ابراز می‌شود و کاربران بدون بررسی مبانی و زوایای پنهان اندیشه‌های نوظهور از آن تاثیر می‌گیرند، در نتیجه روحیه حق پذیری کاربران، به ویژه جوانان به سطحی نگری در پذیرش اندیشه‌های نوظهور تبدیل می‌شود.² حفظ حرمت قوانین اجتماعی و رعایت آموزه‌های اخلاقی از ریشه‌ای‌ترین اصول هر فرهنگی است. منشا برخی از اعمال خلاف اخلاق در سطح جامعه، مباح شدن آن در فضای سایبر است.³

۳.انحرافات اخلاقی 
انحرافات جنسی از مهمترین و زیانبارترین آسیب‌های اینترنت به شمار می‌آید. گمنامی کاربران موجب پیدایش آسیب‌های جدی اخلاقی و روانی می‌شود.

۴.آسیب‌ها در روابط همسران 
آسیب های اینترنت در خانواده‌ها در دو مورد ارتباط بین فرزندان و والدین و ارتباط بین زن و شوهر بروز می‌کند. به دلیل تغییر مخاطب از اعضای خانواده به افراد حاضر در اینترنت، ارتباط میان فردی اعضای خانواده با مشکل روبرو شده است. ارتباط یعنی تاثیرگذاری که بر مبنای آن انسان‌ها همدیگر را تحت نفوذ قرار می‌دهند. کاربران در فضای مجازی تحت تاثیر هم قرار می‌گیرند و این امر ممکن است در ارتباطات بین اعضای خانواده تاثیر منفی داشته باشد.

۵.کاهش روابط فیزیکی 
کاهش روابط ارتباط فیزیکی بین زوجین از آسیب‌های فضای مجازی است. ممکن است زوجین در یک اتاق باشند، ولی هر کدام در فضای خاصی به سر ببرند. ‌لذت های مجازی سبب می‌شود زن و شوهر از کنار یکدیگر بودن کمتر لذت ببرند. استفاده زیاد و نامناسب از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مجازی تعاملات رودررو را کاهش می‌دهد ، به گونه‌ای که فرد وقت کمتری برای گذراندن با اطرافیان خود به ویژه اعضای خانواده صرف می‌کند. اعضای خانواده زمانی که ببینند فرد به دستگاه‌های الکترونیک و شبکه‌های اجتماعی مجازی بیش از آنها اهمیت می‌دهد، از ابراز محبت به وی ناامید خواهند شد. در نهایت افراد تمایل کمتری به صرف وقت و بودن در کنار همسر خواهند داشت. استفاده از اینترنت در خانه اثر منفی شدیدی بر زمان سپری شده با اعضای خانواده دارد. صفحات وب به گونه‌ای طراحی شده‌اند که به شدت کاربر را جذب می‌کند و به وسیله لینک‌های موجود به سایت‌های دیگر پاس می‌دهد. این امر سبب می‌شود فرد مدت‌ها بدون اینکه توجه داشته باشد در فضای مجازی وب‌گردی کند و فرصت با خانواده بودن را از دست دهد.

۶.کاهش صمیمیت اعضای خانواده 
صمیمیت از نیازهای مهم روابط زناشویی است که همسران در میان آن جنبه‌های خصوصی افکار، عواطف، احساسات و باورهای خود را به مشارکت می‌گذارند. در شرایط طبیعی، انتظار می‌رود ارتباط و کیفیت رابطه بین زوجین به گونه‌ای باشد که آنان را در کنار هم و در یک فضای مطلوب صمیمی قرار دهد. در صورتی که زوجین نتوانند نیازهای صمیمیت یکدیگر را ارضا کنند، ممکن است حضور در شبکه‌های مجازی با توجه به سهولت دسترسی برای همگان جایگزین آن شود، به تعبیر دیگر حضور در شبکه‌های مجازی به مدت زیاد و صرف وقت در آن فضاها می‌تواند در خانواده‌هایی که وابسته به اینترنت هستند، مشکلاتی مانند سردی روابط بین افراد خانواده، نزاع، طلاق، مشکلات درسی وشغلی را در این خانواده‌ها زیاد کند. نداشتن فرصت کافی در زمان آنلاین بودن و بی حوصلگی در اوقات آفلاین سبب کلافه شدن همسر می‌شود و همین امر متلاشی شدن خانواده را در پی دارد. 

۷.طلاق 
از بدترین پیامدهای استفاده نادرست از اینترنت، بروز طلاق است. غرق شدن در جذابیت شبکه‌های اجتماعی مجازی، دیدن تصاویر فیلم‌ها و روابط خارج از چهارچوب اسلامی و اخلاقی ممکن است ضربه نهایی را به پیکره خانواده وارد سازد و سبب متلاشی شدن کانون خانواده شود. بالا رفتن آمار طلاق از مشکلاتی است که در اثر افراط در استفاده از فضای مجازی و استفاده نادرست از آن دامنگیر خانواده‌ها می‌شود. گاهی بودن در شبکه‌های مجازی به خیانت عاطفی می‌انجامد، بنابراین برای دور ماندن از آسیب‌های فضای مجازی باید گام‌هایی برای کسب مهارت مدیریت استفاده از فضای مجازی برداشت شود، این موارد شامل آشنایی با ویژگی‌ها، پویایی‌ها و آسیب‌های فضای مجازی در روابط همسران، برنامه‌ریزی برای استفاده از فضای مجازی شامل مدیریت زمان، مدیریت کیفی با بررسی نوع وب‌ها و گروه‌ها چهارچوب ارتباط با اشخاص، تعیین موارد مجاز و غیرمجاز استفاده از فضای مجازی، تعیین معیارهای جواز یا نبود جواز دریافت پیام و پاسخ به آن، تعیین مکانیزم‌هایی برای نظارت برای استفاده از فضای مجازی، برخورد با مشکلات پدید آمده از استفاده از فضای مجازی باید گام برداشت تا از خطرات آن مصون بود.

۱.یوسفی.شکاف بین نسل ها.بررسی نظری و تجربی.ص۱۸۹
۲.طارمی.فضای سایبر،آسیب هاومخاطرات.ص۳۴
۳.همان.ص۳۵