شاه و زلنسکی و راهی متفاوت در تأمین تجهیزات نظامی

شاه و زلنسکی و راهی متفاوت در تأمین تجهیزات نظامی | یکی از مسائل مهم در بررسی جایگاه ایران در پیش از انقلاب، قدرت نظامی و میزان تأثیرگذاری آن در تأمین منافع ملی کشورمان است. هر چند با پیش کشیده شدن عنوان ژاندارمی منطقه برای شاه، ممکن است برخی تصورات اشتباه مبنی بر مثبت بودن آن شکل بگیرد؛ اما بررسی رویدادهای مهمی که از نتایج ژاندارمی شاه است، می‌تواند نگرشی درست را به دنبال داشته باشد؛ نتایجی همچون ارسال جنگنده‌های فانتوم به همراه خلبانان ایرانی به جنگ ویتنام و یا شرکت در سرکوب شورشیان ظفار در پادشاهی عمان که نمی‌توان به هیچ‌گونه آن را منطبق با منافع کشور دانست.[1]

اما در این میان، میزان تجهیزات نظامی که در اختیار رژیم پهلوی قرار داده شده بود، همواره به عنوان یک برگ برنده برای دیپلماسی شاهنشاهی از سوی سلطنت‌طلبان عنوان می‌شود و از کلکسیون سخت‌افزارهای جنگی که در آن نمونه‌های مختلفی قرار داشت، سخن رانده می‌شود که در این زمینه بیان چند نکته خالی از لطف نیست:

نخست: هزینه‌های تأمین تجهیزات نظامی از سوی ایران به صورت کامل پرداخته شده و بخش مهمی از دلارهای نفتی با خرید تجهیزات نظامی سنگین به منابع درآمدی آمریکا و دیگر کشورهای دلال اسلحه، بازگشت داده می‌شد. برخی گزارش‌ها از خرید بیش از شش میلیارد دلاری ایران از آمریکا در هر سال حکایت می‌کند که بنا بر آن می‌توان دوران سلطنت محمدرضا شاه را برای آمریکا برابر با دویست میلیارد دلار دانست![2]

دریافت بدون کم‌وکاست هزینه تجهیز ارتش ایران در حالی است که طرف غربی حاضر نمی‌شد در برابر ژاندارمی شاه چیزی پرداخت کند؛ این در حالی است که اکنون و با گذشت سال‌ها از سقوط شاه، شخصی همانند زلنسکی رئیس‌جمهور اوکراین موفق شده است با ظاهر شدن در قامت شریک راهبردی آمریکا، صدها میلیارد دلار کمک نظامی از واشنگتن دریافت کند.[3]

به تازگی و در پی درخواست اوکراین برای کمک شصت میلیارد دلاری زلنسکی از آمریکا و مخالفت برخی جمهوری‌خواهان، جو بایدن رئیس‌جمهوری آمریکا گفته است، اگر کنگره بودجه کمک نظامی به اوکراین را تصویب نکند، می‌توان از چنین رویکردی به عنوان یک غفلت جنایت‌کارانه یاد کرد![4]

مقایسه ایران زمان شاه که مأموریت حفظ منافع آمریکا در منطقه خاورمیانه را به عهده داشت با زلنسکی، می‌تواند بیانگر کامل سرسپردگی شاه و خرید سلاح و ولخرجی با پول ملت باشد!

دوم: قدرت نظامی به عنوان یک ابزار برای توسعه سیاسی و نفوذ منطقه‌ای مطرح است. عدم استفاده از قدرت نظامی برای پیشبرد دیگر عرصه‌ها به مثابه از میان بردن میوه با وجود هزینه سنگین برای رویش و رشد درخت می‌باشد. متأسفانه کشورمان در زمان پهلوی هیچ‌گاه سیاستی مستقل از آمریکا نداشته و تمامی توان نظامی ایران برای منافع آمریکا مورد استفاده قرار می‌گرفت تا جایی که گاه ایران همچون انبار تسلیحاتی دانسته می‌شد و مقامات آمریکایی برای نقل‌وانتقال تجهیزات نظامی موجود در ایران، نیازی نمی‌دیدند که حتی شاه را در جریان بگذارند؛ به عنوان نمونه در جنگ ویتنام بدون هماهنگی با شاه بخشی از جنگنده‌های نظامی ایران که به تازگی خریداری شده بود به ویتنام منتقل گشت.[5]

سوم: بر خلاف تصور سلطنت‌طلبان و بازماندگان رژیم پهلوی، هیچ‌گاه تجهیزات فروخته شده به کشورمان مطابق با نیازهای کشور نبوده و بیشترین خرید ایران از کارخانه‌های غربی که در آستانه رکود و ورشکستگی بودند، صورت می‌گرفت. همچنین تجهیزات خریداری شده مطابق با نمونه‌های جدید و به روز نبوده؛ بلکه گاه چند نسل از تسلیحات جنگی عقب‌تر می‌بود. به عنوان نمونه با وجود اینکه موشک‌های بالستیک، چند دهه بود که در اختیار کشورهای مختلف قرار گرفته بود؛ اما با وجود اصرار شاه هیچ‌گاه به ایران داده نشد؛ به همین علت پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در جنگ تحمیلی که صدام حسین اقدام به موشک‌باران شهرهای کشور کرد حتی یک نمونه موشک نیز در انبار تسلیحاتی ایران یافت نمی‌شد.[6]

در پایان باید گفت، هزینه‌ی نظامی و تلاش برای داشتن تجهیزاتی متناسب و بازدارنده برای هر کشوری ضروری است و در جهان معاصر، هر کشوری با وجود تنگی معیشت و بحران اقتصادی حتماً بخشی از درآمد خود را برای حفظ و ارتقای قدرت دفاعی هزینه می‌کند؛ اما رژیم پهلوی بسیار فراتر از حد متعارف و ضروری خرید نظامی داشته و سرانجام از آن‌هم برای تأمین منافع فروشندگان گران‌فروش استفاده می‌برد.

پی‌نوشت:
[1]. چمنکار، محمدجعفر. (1389). مأموریت نظامی‌گری دولت پهلوی دوم و تأثیرات آن بر سیاست خارجی ایران. پژوهش های تاریخی، 2(4), 53-78.
[2]. فارس، http://fna.ir/6m52s.
[3]. میزان، https://www.mizanonline.ir/00JsLn.
[4]. مشرق‌نیوز، mshrgh.ir/1574122.
[5]. مرکز اسناد انقلاب اسلامی، B2n.ir/u88055.
[6]. ایرنا، https://irna.ir/xjHscY.