ما متوکلیم یا متکل؟!

رهروان ولایت ـ اگر نهالی را کنار دیوار قرار دهیم و در مورد آن خیال‌پردازی کنیم، مثلا به این فکر کنیم که این نهال به بار نشسته و ثمر زیادی داده و ما مست بو و رنگ و مزه میوه‌های هستیم، اگر هزار سال هم این خیالات را در سر بپرورانیم، ثمری در کار نخواهد بود که هیچ، فرصتِ کاشت نهال نیز از دست رفته و جز حسرت نصیبی برایمان نخواهد بود.

حقیقت این مثال، در تمام بخشهای زندگی جریان دارد، چه در امور مربوط به زندگی دنیوی و چه در مسائل معنوی.

انسان‌هایی، وجود دارند که بدون بکارگیری خلاقیت خدادادی و تلاش مجدانه برای عملی کردن خلاقیت‌های خود تصور می‌کنند با صرف توکل بر خداوند متعال[البته توکل به خیال خود]، می‌توانند به اهداف خود نائل شوند، و در توجیه کار خود می‌گویند، باید خدا و اولیای الهی نظری بکنند و کار دست آن‌ها است، ما فقیر و بی‌نوا هستیم و کاری از دست ما برنمی‌آید.

باید به آن‌ها گفته شود، این توانائی‌ها را چه کسی به شما داده است؟ قطعا جوابشان این است که خدا داده، در آنصورت می‌گوئیم، خدا برای چه کار این ‌توانائی‌ها را داده است؟ آیا برای بکار بستن یا بکار نبستن؟ توانائی‌های انسان که همه اذعان دارند بسیار زیاد است و حتی می‌توان گفت بی‌نهایت است، از طرف خدا به انسان داده شده است و باید آن‌ها را بکار بست، البته در کنار این مطلب باید این را هم در نظر داشت که اولا همه کارها تحت اختیار انسان نیست و ثانیا آن کارهایی را هم که به ظاهر انسان احساس می‌کند می‌تواند انجام بدهد، هر لحظه قدرت از طرف خدا به انسان افاضه می‌شود تا بتواند کار را به انتها برساند، و ثالثا تأثیر داشتن این کار بدست خداست و رابعا بعد از انجام کار باید موانعی از تأثیر آن جلوگیری نکند و رفع تمام موانع بدست انسان نیست، بنابراین برای رفع این چهار مشکل انسان باید دست به دامان خدا واهلبیت علیهم السلام شود و به ذات لایزال الهی توکل نماید و از کمک و عنایات اهلبیت علیهم السلام بهره‌مند شود.

آیات و روایات زیادی به این موضوع اشاره و بلکه تصریح فرموده‌اند که از باب مثال به چند نمونه اندک اکتفا می‌نمائیم:

حضرت صادق- عليه السّلام- فرمود:«من اهتمّ لرزقه كتب عليه خطيئته،[1]كسى كه غصه روزى را بخورد، برايش گناه نوشته مى‏شود». در این روایت شریف تلاش برای بدست آوردن رزق تقبیح نشده است، بلکه غمگین شدن مورد مذمت قرار گرفته زیرا انسان بعد از تلاش برای روزی باید بقیه را به خدا بسپارد و به او توکل نماید، و دیگر غصه‌دار نباشد.

قرآن کریم می‌فرماید: «هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَناكِبِها وَ كُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَ إِلَيْهِ النُّشُورُ ، [ملک/15]او كسى است كه زمين را براى شما رام كرد، بر شانه‏هاى آن راه برويد و از روزيهاى خداوند بخوريد، و بازگشت و اجتماع همه به سوى اوست.»

نقل است كه يك اعرابى داخل مسجد شد، حضرت رسول صلّى اللَّه عليه و آله و سلم پرسيد: آيا شترت را بسته‏اى (عقال)؟ عرض كرد: نه، بلكه با توكّل به خدا آن را رها كردم، پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله و سلم فرمود: اوّل آن را ببند و بعد به خدا توكّل كن.[2]

قال ابو عبد اللَّه عليه السّلام‏: «احمل‏ نفسك‏ لنفسك فان لم تفعل لم يحملك غيرك، [3]، امام صادق عليه السّلام فرموده: بار مسئوليّت خويشتن را خودت بايد بر دوش بگيرى، و اگر از انجام وظيفه شانه خالى كنى ديگرى بار مسئوليّت تو را حمل نخواهد كرد».

این روایت اخیر درباره مسائل اخلاقی نیز قاعده مهمی را بیان می‌کند، که بالاخره باید برای ترک گناهان و رسیدن به کمالات انسانی زحمت کشید وگرنه حتی خداوند و اهلبیت علیهم السلام نیز عنایت نخواهند نمود زیرا اگر عنایت بکنند تبعیض محسوب می‌شود که از ساحت ربوبی و اولیای الهی به دور است.

--------------------------

پی نوشت:

[1] آيين بندگى و نيايش، فضيلت توكل و معناى آن، ص : 155

[2] ارشاد القلوب، ترجمه سلگى ج‏1 ص 318 همگونى توكل با تلاش براى كسب روزى

[3] الحديت، روايات تربيتى ج‏3 ص 294 اعتماد به نفس