بهشتِ آدم و حوا، بهشتی زمینی بود که خداوند آنها را در آنجا از خوردن درختی خاص منع نمود تا ضمن تدارک آزمونی سخت، درسی ابدی برای آیندگان رقم بزند.
یکی از سؤالاتی که ذهن انسان را به خود درگیر می‌کند این حقیقت است که چرا خداوند، آدم و حوا را از خوردن درخت بهشتی منع نمود؟ آیا خداوند نسبت به آن دو بخل داشت؟ مگر بنا نیست که انسان با عمل صالح بعداً به بهشت رفته و از تمام نعمت‌های آن بدون هیچ محدودیتی بهره ببرد؟ مگر خداوند در قرآن نفرموده بهشتیان هرچه را که در بهشت بخواهند، می‌توانند در اختیار داشته باشند،[1] پس چرا آدم و حوا از اینکه بتوانند از آن درخت بخورند، منع شده بودند؟
در پاسخ به این پرسش باید گفت:
اولاً: بهشت آدم و حوا غیر از بهشت جاویدی است که در قرآن وعده داده شده؛ در نتیجه مقایسه این دو بهشت با یکدیگر، مقایسه‌ای کاملاً غلط است. در روایتی از امام صادق علیه‌السلام سؤال شد که آیا بهشت آدم از بهشت‌ها و باغ‌های دنیا بود یا از باغ‌های آخرت؟ ایشان فرمودند: از باغ‌های دنیا بود که خورشید و ماه در آن طلوع می‌کردند؟ [بعد فرمودند:] اگر بهشت آخرت بود، هرگز آدم از آن خارج نمی‌گشت و به ابلیس اجازه وارد شدنِ به آن داده نمی‌شد.[2]
ثانیاً: دلیل منع آدم و حوا بخل خداوند بر آن دو نبود؛ زیرا اگر چنین چیزی بود، معنا نداشت که خداوند تمام نعمت‌های آن باغ را در اختیار ایشان قرار داده و تنها از یک درخت آنها را منع کند؛ بلکه نباید به آن دو اجازه استفاده از هیچ‌یک از نعمت‌های بهشتی را می‌داد.
دلیل منع حضرت آدم از آن درخت چه بود؟
از فضای برخی از روایات اهلبیت علیهم‌السلام استفاده می‌شود این درخت در واقع تمثل مقامات و علم محمد و آل محمد صلوات‌الله‌علیهم بوده است. در یکی از این روایات از امام رضا علیه‌السلام به این مضمون نقل شده است: پس از آنکه حضرت آدم با سجده ملائکه بر خودش گمان برد برترین مخلوق خداست، خداوند حقیقت شأن و مقامِ محمد و آل محمد علیهم‌السلام را به وی نشان داد و به او فرمود که ایشان از تو برترند و اگر اینان نبودند، تو را هم خلق نمی‌کردم.[3] گویا آن شجره ممنوعه نیز مظهر و تمثالی از علم حضرات محمد و آل محمد بوده و به همین سبب خداوند حضرت آدم را از طمع در آن و نزدیک شدن به آن منع نموده است.
علاوه بر این، منع از آن درخت، به جهتِ امتحان آدم بود تا نشان دهد آیا می‌تواند با وجود آن همه نعمت، از یک درخت صرف‌نظر کرده و در مقابلِ وسوسه ابلیس مقاومت کند؟ همچنین توجه به این نکته مهم است که داستان آدم و ابلیس و آنچه در میانشان به وقوع پیوست، دارای ظرفیت عظیمی است که می‌تواند به عنوان نقشه راه بشر تا قیامت قرار گیرد؛ زیرا همواره نفس انسان، طمع در چیزی دارد که خداوند از آن نهی کرده و ابلیس به آن هدایت می‌کند و این آدمی است که باید بین فرمان خدا و رفعت درجه و وسوسه ابلیس و تنزل مرتبه، یکی را انتخاب نماید، بنابراین، آن درخت، بدونِ در نظر گرفتنِ اصل ماهیتش، به عنوان مثال ابدی برای تمام خواسته‌های ممنوعه و هبط کننده انسان بوده و خودش موضوعیت نداشت.
پی‌نوشت:
[1]. فرقان: 16.
[2]. تفسیر قمی، دارالکتاب، ج1، ص43.
[3]. عیون اخبار الرضا، نشر جهان، ج1، ص307.