با توجه به بررسی احادیث معصومان علیهم‌السلام با موضوع روزه عاشورا، مشهور عالمان شیعه به این نتیجه رسیدند که ترک روزه در این روز بهتر است، مگر آنکه سختی و رنج روزه، باعث شود روزه‌دار به یاد سختی‌ها و ظلم وارد شده به اهل‌بیت علیهم‌السلام باشد.
شهادت امام حسین علیه‌السلام در روز عاشورا زمینه را برای تغییر و تحول مثبت تمام انسان‌های آزادی‌خواه به‌ویژه امت مسلمان را فراهم آورد، اما به تصریح احادیث و گزارش‌های تاریخی، دشمنان اهل‌بیت به دلیل خوشحالی از پیروزی ظاهری بر لشکر اندک امام حسین علیه‌السلام در کربلا، تا سالیان سال در روز عاشورا، روزه می‌گرفتند و خود را بر حق می‌دانستند.[1] بر همین اساس، معصومان علیهم‌السلام به شیعیان توصیه می‌کردند که در روز عاشورا روزه نگیرند تا اینکه عملشان، شبیه به عمل قاتلان سیدالشهدا علیه‌السلام نباشد.
ملحدان و اسلام‌ستیزان که از این جریان تاریخی و حکم فقهی مربوط به آن درک صحیح و درستی ندارند، ادعا می‌کنند رفتار شیعیان در روز عاشورا، با رفتار و سیره خاتم‌الانبیا صلی‌الله‌علیه‌وآله در این روز هماهنگی و مطابقت ندارد؛ زیرا در منابع شیعی گزارش شده که آن حضرت در روز عاشورا روزه می‌گرفتند.[2]
چند نکته در پاسخ به این اشکال بیان می‌شود:
الف- بی‌تردید شیعیان که خود را پیرو قرآن و عترت می‌دانند، تلاش می‌کنند تا در تمام جوانب زندگی از این دو منبع الهی الگو بگیرند. با این حال، هر کسی که کمترین آشنایی با قوانین و تعالیم اسلام داشته باشد، می‌داند که احکام اسلام، پنج نوع است: واجب؛ حرام؛ مستحب؛ مکروه و مباح.
روزه گرفتن نیز یکی از پایه‌های دین اسلام است که با توجه به شرایط و زمان‌ها، به یکی از چهار حکم واجب، حرام، مستحب و مکروه توصیف می‌گردد: 1. روزه واجب؛ مثل روزه ماه رمضان، 2. روزه حرام؛ مثل روزه دو عید قربان و عید فطر، 3. روزه مستحب؛ مثل روزه در تمام روزهای سال، 4. روزه مکروه مثل روزه در روز عرفه که سبب ضعیف شدن انسان شده و دعا خواندن را برای وی دشوار کند. اینها بخشی از انواع روزه در فقه اسلامی است.
بنابراین، شیعیان خود را موظف می‌دانند که نسبت به روزه‌های واجب و حرام، از دستور دین اسلام پیروی کنند، اما از آنجا که روزه گرفتن در روز عاشورا از اعمال واجب در اسلام نیست، ترک این عمل توسط شیعیان در روز عاشورا، دلیل بر خرده گرفتن و اشکال به آنها نخواهد بود؛ چنانکه خواندن نماز شب برای پیامبر معظم اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله یکی از واجبات اختصاصی آن حضرت بوده، ولی برای دیگر مسلمانان، از اعمال مستحب شمرده شده که ترک آن، گناه و معصیت نیست.
ب- تعالیم اسلام را باید یک منظومه به هم پیوسته دانست که برای هر موضوع، ضرورت دارد تمام دلایل مربوط به آن جمع‌آوری شده و آنگاه توسط عالمان متعهد نتیجه‌گیری ارائه می‌شود. بنابراین، باید افزون بر احادیث مربوط به پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، سخنان دیگر معصومان علیهم‌السلام نیز در نظر گرفته شود. بر همین اساس، مشخص و واضح است که با توجه به روایات متعدد با موضوع روزه عاشورا، عالمان شیعه به حرام بودن روزه گرفتن در روز عاشورا فتوا نداده‌اند.
دیدگاه مشهور در میان عالمان شیعه، مکروه بودن روزه در روز عاشورا است؛ زیرا سیره مستمر و همیشگی معصومان علیهم‌السلام پس از روز عاشورا آن بوده که نه خودشان در این روز روزه می‌گرفتند و نه پیروان خود را به این کار توصیه می‌کردند تا روزه در این روز باعث همراهی با رفتار غلط قاتلان امام حسین علیه‌السلام قلمداد نشود. [3]
با این حال، عالمان شیعه به این نکته مهم اشاره کرده‌اند که اگر روزه عاشورا با نیت مواسات با اهل‌بیت علیهم‌السلام و به نیت همراهی معنوی با ظلم وارد شده به آل‌الله و تحمل گوشه‌ای از رنج و سختی آنها باشد، بی‌شک چنین روزهای مستحب است، اما اگر همین روزه، با نیت ابراز رضایت از جنایت بنی‌امیه در روز عاشورا باشد، نه تنها این روزه مکروه نیست، بلکه حرام نیز خواهد بود.[4]
پی‌نوشت:
[1]. طوسی، محمد، الامالی، ص667، دار الثقافة.
[2]. همو، تهذيب الأحكام، ج4، ص300-299، الاسلامیة.
[3]. طبسی، نجم‌الدین، روزه عاشورا سنتى نبوى يا بدعتى اموى، ص33، ترجمه مصطفی داداش‌زاده.
[4]. خوئی، سیدابوالقاسم، موسوعة الإمام الخوئي، ج22، ص317-316.