زدودن تکبر از نفس از منظر علامه مجلسی

بسم الله الرحمن الرحیم

زدودن تکبر از نفس از منظر علامه مجلسی

-تکبر، یکی از صفات رذیله نفسانی که در روایات ائمه معصومین علیهم السلام از آن تعبیر به زشت ترین اخلاق انسانی و ریشه کلیه ی گناهان و طغیان انسان در زندگی و مراودات با هم نوعان یاد شده است.(۱).تکبر در اصطلاح دانش اخلاق به معنای خود برتربینی و بزرگ دانستن بر بعضی از مردم و انتضار داشتن از مردم در پیروی از مقاصد نفسانی می باشد.(۲).

.ابلیس ملعون اولین کسی که بعد از خلقت حضرت آدم در برابر خدای متعال نافرمانی نمود و دربرابر فرمان الهی در سجده بر حضرت آدم تخطی نمود، و به صراحت قرآن کریم، تکبر در وجود این ملعون موجب نافرمانی در برابر خدای متعال گردید، خدای متعال در قرآن کریم می فرماید:«فَسَجَدَ الْمَلاَئِکَةُ کُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ * إِلاَّ إِبْلِیسَ اسْتَکْبَرَ وَ کانَ مِنَ الْکافِرینَ».(۳).«فرمود: از آن [مقام] فرو شو، تو را نرسد که در آن [جایگاه ]تکبّر نمایی. 

دانشمندان علوم اسلامی با استناد به روایات نبوی و ائمه معصومین علیهم السلام، برای درمان صفت رذیله تکبر در نفس انسان،  راهکارهای موثری را ارائه نموده اند، علامه مجلسی در کتاب شریف بحارالانوار به دو نوع درمان فکری و عملی برای علاج بیماری کبر تصریح نموده است.

علاج فکری؛ علامه مجلسی در بیان علاج فکری صفت رذیله تکبر می نویسد:((أمّا معالجة الکبر و اکتساب التواضع فهو علمیّ و عملیّ، أمّا العلمیّ فهو أن یعرف نفسه و ربّه، و یکفیه ذلک فی إزالته، فإنّه مهما عرف نفسه حقّ المعرفة علم أنّه أذلّ من کلّ ذلیل، و أقلّ من کلّ قلیل بذاته، و أنّه لا یلیق به إلاّ التواضع و الذلّة و المهانة. و إذا عرف ربّه علم أنّه لا یلیق العظمة و الکبریاء إلاّ باللّه......... فهذا هو العلاج العلمیّ القاطع لأصل الکبر)). (۴).درمان کِبر و به دست آوردن فروتنی، روش علمی و عملی دارد. راه علمی آن، این است که شخص خود و خدایش را بشناسد و همین عامل به تنهایی کافی است که خصلت کبر را از وجود او بزداید؛ زیرا هر گاه آدمی خود را چنان که باید بشناسد، پی می‌برد که ذاتا زبونتر از هر زبونی و کمتر از هر کمی است و جز فروتنی و زبونی و خاکساری چیزی در خور او نیست و هر گاه پروردگارش را بشناسد، درمی یابد بزرگی و کبریا تنها سزاوار ذات پاک حق است......... این، راه علمیِ بر کننده ریشه کبر است.

علاج عملی؛ علامه مجلسی در بیان علاج عملی تکبر می نویسد:(( أمّا العلاج العملیّ فهو التواضع بالفعل للّه تعالی و لسائر الخلق، بالمواظبة علی أخلاق المتواضعین، و ما وصل إلیه من أحوال الصالحین، و من أحوال رسول اللّه صلی الله علیه و آله، حتّی أنّه کان یأکل علَی الأرض و یقول: إنّما أنا عَبدٌ آکُلُ کما یأکُلُ العَبدُ.)).(۵).اما راه عملیِ درمان کبر، این است که عملاً در برابر خدا و خلق او فروتن باشد و سعی کند خصلتهای فروتنان و احوال و رفتار مردمان پاک و شایسته و احوال رسول خدا۹ را، که روی خاک می‌نشست و می‌فرمود: من هم بنده ای هستم که مانند بندگان می‌خورم و می‌آشامم، در پیش گیرد.

منابع

۱.آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و دررالکلم، ح۲۸۹۸ _۲۶۰۹.

۲.نراقی، محمدمهدی، جامع السعادات،ج۲، ص۲۰۷.

۳.سوره ص: ۷۳_۷۴.