نگاهی جامع به نظام رزق و روزی در اسلام

مقدمه: مفهوم رزق و روزی در اسلام

در اسلام، رزق به معنای هر آنچه که برای بقاء و ادامه حیات انسان لازم است، اطلاق می‌شود. این مفهوم نه تنها شامل روزی مادی و ملموس مانند غذا، پوشاک و مسکن می‌شود، بلکه شامل روزی معنوی مانند علم، ایمان، سلامت و آرامش نیز می‌شود. خداوند متعال به عنوان خالق و روزی‌دهنده همه موجودات، رزق همه را تعیین کرده و بر آن نظارت دارد.

اصول اساسی نظام رزق و روزی در اسلام

۱.تقدیر الهی: در اسلام، رزق هر فردی از پیش تعیین شده است و هیچ کس نمی‌تواند از آن فرار کند یا آن را افزایش دهد. این اصل به انسان آرامش می‌دهد و او را از نگرانی بیهوده درباره آینده باز می‌دارد.

۲.تلاش و کوشش: اگرچه رزق از پیش تعیین شده است، اما تلاش و کوشش انسان در کسب آن امری ضروری است. خداوند به انسان دستور داده است که برای کسب روزی تلاش کند و از راه‌های حلال به دنبال آن باشد.

۳.حلال و حرام: در اسلام، کسب روزی از راه‌های حلال بسیار مورد تاکید قرار گرفته است. هرگونه کسب درآمد از راه‌های نامشروع و حرام، نه تنها موجب کم برکت شدن روزی می‌شود، بلکه گناه نیز محسوب می‌شود.

۴.توکل بر خدا: توکل بر خدا به معنای اعتماد کامل به خداوند و سپردن امور به اوست. فرد مومن باید ضمن تلاش و کوشش، به خداوند توکل کند و از او روزی خود را بخواهد.

۵.قناعت: قناعت به معنای راضی بودن به آنچه خداوند روزی داده است، یکی از مهمترین اصول در نظام رزق و روزی است. فرد قانع همیشه احساس خوشبختی و آرامش می‌کند و از نعمت‌های خداوند شکرگذار است.

۶.انفاق و کمک به دیگران: انفاق و کمک به نیازمندان از جمله عواملی است که باعث افزایش رزق و برکت می‌شود. در اسلام، کمک به دیگران و تقسیم دارایی با نیازمندان بسیار مورد تاکید قرار گرفته است.

عوامل موثر بر رزق و روزی

۱.ایمان و تقوا: ایمان به خدا و عمل به دستورات او، یکی از مهمترین عوامل افزایش رزق و برکت است.

۲.دعا و نیایش: دعا و نیایش به خداوند، باعث نزدیکی انسان به خدا و برآورده شدن حاجات او می‌شود.

۳.صبر و شکیبایی: در برابر مشکلات و سختی‌ها صبور بودن و از خداوند کمک خواستن، باعث افزایش رزق و برکت می‌شود.

۴.پرهیز از گناه: پرهیز از گناهان و عمل به واجبات، باعث افزایش رزق و برکت و دفع بلا می‌شود.

اشتباهات رایج در نگرش به نظام رزق و روزی

بسیاری از افراد به دلیل عدم درک صحیح از نظام رزق و روزی، دچار اشتباهاتی می‌شوند که می‌تواند بر زندگی آن‌ها تأثیر منفی بگذارد. برخی از رایج‌ترین اشتباهات در نگرش به نظام رزق و روزی عبارتند از: 

۱.تکیه صِرف بر تلاش فردی: برخی افراد تصور می‌کنند که با تلاش بسیار زیاد و بدون توجه به تقدیر الهی، می‌توانند به هر آنچه که می‌خواهند دست یابند. این باور نادرست می‌تواند منجر به ناامیدی و یأس شود، زیرا موفقیت تنها به تلاش فردی بستگی ندارد.

۲.غفلت از نقش تقدیر الهی: در مقابل گروه اول، برخی دیگر از افراد به طور کامل به تقدیر الهی تکیه می‌کنند و هیچ تلاشی برای کسب روزی نمی‌کنند. این باور نیز نادرست است، زیرا خداوند از انسان خواسته است که برای کسب روزی تلاش کند.

۳.نگرانی بیش از حد: نگرانی بیش از حد درباره آینده و رزق و روزی، نه تنها مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه باعث ایجاد استرس و اضطراب می‌شود. خداوند وعده داده است که به بندگانش روزی خواهد رساند.

۴.مقایسه خود با دیگران: مقایسه خود با دیگران و حسادت به آن‌ها، می‌تواند باعث ناراحتی و نارضایتی شود. هر فردی رزق و روزی خاص خود را دارد و نباید خود را با دیگران مقایسه کند.

۵.تمرکز بر ثروت مادی: برخی افراد تصور می‌کنند که خوشبختی تنها در داشتن ثروت مادی است و به دنبال جمع‌آوری هرچه بیشتر مال و اموال هستند. این باور نادرست می‌تواند باعث فراموشی ارزش‌های معنوی شود.

۶.ناامیدی از رحمت خدا: در صورت مواجهه با مشکلات مالی و سختی‌ها، برخی افراد ناامید شده و از رحمت خدا مأیوس می‌شوند. در حالی که خداوند همیشه مهربان و بخشنده است و در هر شرایطی به بندگانش کمک می‌کند.

۷.توسل به راه‌های نامشروع: برخی افراد برای کسب ثروت به هر کاری دست می‌زنند، حتی اگر حرام باشد. این کار نه تنها باعث افزایش رزق و روزی نمی‌شود، بلکه باعث دور شدن از خداوند و عذاب الهی می‌شود.

برای از بین رفتن این سوء تفاهم‌های بسیار عمیق در مورد نظام رزق و روزی، انسان باید این پندار باطل که در رسیدن به مایحتاج زندگیش تنها و ناتوان آفریده شده و رزق و روزی گریزپاست را از وجودش بزداید اینقدر سطحی نگر نباشد که فکر کند شرایط به گونه‌ای است که اگر ما اقدامی نکنیم دیگران گوی سبقت را از ما می‌ربایند و رزق و روزی ما را خواهند برد! این نگرش‌های اشتباه موجب می‌شود که انسان همواره ترس از فقر داشته باشد! اعراب جاهلیت نیز به خاطر همین ترسشان بود که از فرزنددار شدن ناراحت می‌شدند و دخترانشان را زنده به گور می‌کردند، چون آنها جنس دختر و زن را تنها مصرف کننده رزق و روزی می‌دانستند و معتقد بودند دختر، موجب فقر و تنگدستی آنان می‌گردد! به خاطر همین بود که هرگاه به آنان مژده فرزند دختر می‌دادند، چهره آنها در هم می‌ریخت و به شدت ناراحت می‌شدند! چنانچه خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثَىٰ ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ كَظِيمٌ» [۱] «و چون یکی از آنها را به فرزند دختری مژده آید (از شدت غم و حسرت) رخسارش سیاه شده و سخت دلتنگ و خشمگین می‌شود». 

این در حالی است که بر مبنای آموزه‌های شریعت مقدس اسلام، همه کاره عالم هستی خداوند متعال است و تنها اوست که کلیددار خزائن آسمان‌ها و زمین است. او ضمانت کرده است که رزق و روزی تمامی جنبندگان روی زمین از جمله انسان‌ها بر عهده اوست، البته برای هر فردی، بر مبنای مصلحت‌هایی که برای او در نظر می‌گیرد، رزق و روزی او را وسیع یا تنگ می‌گرداند، چنانچه در قرآن کریم می‌فرماید: «لَهُ مَقَالِيدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ ۚ إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ» [۲] «کلیدهای آسمانها و زمین از آن اوست؛ روزی را برای هر کس بخواهد گسترش می دهد یا محدود می‌سازد؛ او به همه چیز داناست». 

بنابراین برای اینکه دچار این اشتباهات رایج در نظام رزق و روزی نشویم، باید به این اصل یقین پیدا کنیم که رزق انسان توسط خداوند متعال تامین و تضمین شده است، و هیچ جنبنده‌ای روی زمین نیست مگر آنکه رزقش بر عهده خداست، چنانچه خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا وَيَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا ۚ كُلٌّ فِي كِتَابٍ مُبِينٍ» [۳] «هیچ جنبنده در زمین نیست جز آنکه روزیش بر خداست و خدا قرارگاه (منزل دائمی) و آرامشگاه (جای موقت) او را می‌داند، و همه احوال خلق در دفتر علم ازلی خدا ثبت است». 

البته این‌ها به این معنی نیست که انسان دست از تلاش برای به دست آوردن رزق و روزی بکشد، بلکه وظیفه انسان بندگی و تلاش در مسیر رضایت خداوند متعال و فراهم ساختن اسباب مادی و معنوی رزق و روزی می‌باشد. بنابراین باید با باور و یقین به این اصل، تمام نگرانی‌های انسان کنار رفته و دلش محکم و استوار گردد، در نتیجه راحت زندگی کند، زیرا نگرانی و حرص برای به دست آوردن روزی، ریشه در شناخت نادرست او از نظام رزق و روزی دارد، مولای متقیان حضرت امام علی علیه السلام می‌فرمایند: «إِنَّكَ مُدْرِكٌ قِسْمَكَ وَ مَضْمُونٌ رِزْقُكَ وَ مُسْتَوْفٍ مَا كُتِبَ لَكَ فَأَرِحْ نَفْسَكَ مِنْ شَقَاءِ اَلْحِرْصِ وَ مَذَلَّةِ اَلطَّلَبِ وَ ثِقْ بِاللَّهِ وَ خَفِّضْ فِي اَلْمُكْتَسَب» [۴] «همانا قسمت خود را دریافت خواهى کرد و روزى تو ضمانت شده است و آنچه مقدّر شده تو را فرا خواهد گرفت،پس نفس خود را آرام بگذار از بدبختى آزمندى و خوارى خواهش؛به خدا اعتماد کن و کسب کردن را سبک گیر». 

نتیجه‌گیری: نظام رزق و روزی در اسلام، نظامی کامل و جامع است که به انسان آرامش و امید می‌دهد. با عمل به اصول این نظام، می‌توان به زندگی بهتر و سعادت دست یافت. با داشتن نگرش صحیح به نظام رزق و روزی و پایبندی به این اصل که روزی افراد به صورت حکیمانه و بر اساس مصلحت توسط خداوند متعال تنظیم شده است، می‌توان زندگی آرام و سعادتمندی داشت. با پرهیز از اشتباهات رایج و عمل به راهکارهای صحیح، می‌توان به رزق و روزی فراوان و برکت دست یافت.

پی نوشت

[۱] سوره نحل، آیه ۵۸

[۲] سوره شوری، آیه ۱۲

[۳] سوره هود، آیه ۶

[۴] عیون الحکم و المواعظ، علی بن محمد لیثی واسطی، نشر دارالحدیث، چاپ اول، صفحه ۱۷۱، حدیث ۳۵۸۲