رهروان ولایت ـ یکی از مسلمات دین مبین اسلام و تمام ادیان الهی، حساب‌رسی و بازخواست خداوند متعال از بندگان خود است؛ خداوند متعال بدون شک در روز قیامت تمام انسان‌ها را مورد مواخذه قرار داده و به اعمال آن‌ها رسیدگی خواهد کرد؛ قرآن کریم در آیات متعددی به این مساله پرداخته و آن‌را شرح داده و در آیات بسیاری از نامه یا کتاب اعمال صحبت می‌کند، حال جای این سوال وجود دارد که کیفیت این کتاب یا نامه چگونه است؟
قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «اما كسى كه نامه اعمالش به دست راست او داده می‌شود (از فرط خوش‌حالى و مباهات) فرياد می‌زند كه (اى اهل محشر!) نامه اعمال مرا بگيريد و بخوانيد، من يقين داشتم كه (قيامتى در كار است و) به حساب اعمالم رسیدگی می‌شود، او در يك زندگى كاملا رضايت‌بخش قرار خواهد داشت، در بهشتى عالی كه ميوههايش در دسترس است. (و به آن‌ها گفته می‌شود) بخوريد و بياشاميد این نعمت‌ها در برابر اعمالى است كه در ايام گذشته انجام داده‌ايد. اما كسى كه نامه اعمال او به دست چپش داده شده می‌گويد: اى كاش هرگز نامه اعمالم به من داده نمی‌شد و نمی‌دانستم حساب من چيست؟ اى كاش مرگم فرا می‌رسيد، مال و ثروتم هرگز مرا بی‌نياز نكرد، قدرت من نيز از دست رفت».[1]
امام صادق(عليه‌السلام) در رابطه با کیفیت این نامه می‌فرماید: «چون روز قيامت بر پا شود، نامه عمل هر كس به او داده می‌شود و سپس به او گفته می‌شود: بخوان! راوى گويد: عرض كردم: آيا آن‌چه در آن نامه عمل است، اين شخص می‌شناسد و می‌فهمد؟
حضرت فرمود: خداوند به او می‌فهماند، بنابراين هيچ لحظهاى بر او وارد نشده و كلمهاى از او صادر نگرديده و يك گام برنداشته و هيچ عملى را انجام نداده است، مگر اين‌كه خداوند او را آگاه می‌نمايد، به طوری‌كه گويا آن عمل را در همان ساعت انجام داده است.
و بدين جهت است كه می‌گويند: اى واى بر ما، اين چه كتابى است كه از ضبط و ثبت و شمارش هيچ صغير و كبيری دريغ نکرده است».[2]
برخی از علما معتقداند: اين‌گونه روايات معجزه است و بهترین دلیل بر حقانیت آن بزرگواران؛ يعنى اين‌گونه خبر دادن از اسرار الهی و معارف ربانی، دلالت بر احاطه و سعه نفوس آنان دارد و این احاطه به حدیست كه گویى آنان هم اکنون نیز در قيامت حاضراند و همه چیز را می‌بينند و براى ما شرح و توضيح می‌دهند؛ مناظر و وقايع آن‌جا را يك به يك مشاهده کرده، سپس براى ما بيان مىکنند.
حضرت می‌فرمايد: انسان تمام أعمال خود را می‌بيند مثل اين‌كه اين عمل، عمل اوست كه در آن ساعت انجام داده است. انسان در قيامت اعمالى را كه در دنيا انجام داده و به صورت دنیایی و ظاهرى بوده، به صورت ملكوتى چنان می‌بيند و می‌يابد كه گویى آن عمل را در همان ساعت انجام داده است؛ نه آن‌كه خودش كنار است و عمل را تماشا می‌كند «كَأَنَّهُ فَعَلَهُ تِلْكَ السَّاعَه» و خود را می‌بيند كه مشغول به جا آوردن آن عمل است. و بر همين اساس است كه فريادها بلند می‌شود و همه صدا می‌زنند: «يا وَيْلَتَنا» اى واى بر ما، به خاطر اين نامه عمل كه حتی يك گناه كوچک یا بزرگ از آن نيفتاده است.[3]
نتیجه: این‌که در قرآن کریم بیان شده است نامه اعمال به دست انسان داده می‌شود، کنایه از علم و آگاهی خود ما به اعمالمان است؛ یعنی حالتی در آدمی به وجود می‌آید که متوجه می‌شود که در فلان ساعت در دنیا چه کاری انجام داده بود، لذا هرگز جای انکار و دروغی وجود ندارد.
-----------------------------------------
پی‌نوشت:
[1]. «فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ فَيَقُولُ هاؤُمُ اقْرَؤُا كِتابِيَهْ * إِنِّي ظَنَنْتُ أَنِّي مُلاقٍ حِسابِيَهْ* فَهُوَ فِي عِيشَةٍ راضِيَةٍ * فِي جَنَّةٍ عالِيَةٍ * قُطُوفُها دانِيَةٌ * كُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنِيئاً بِما أَسْلَفْتُمْ فِي الْأَيَّامِ الْخالِيَةِ *وَ أَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِشِمالِهِ فَيَقُولُ يا لَيْتَنِي لَمْ أُوتَ كِتابِيَهْ * وَ لَمْ أَدْرِ ما حِسابِيَهْ * يا لَيْتَها كانَتِ الْقاضِيَةَ * ما أَغْنى عَنِّي مالِيَهْ * هَلَكَ عَنِّي سُلْطانِيَه» [حاقه/ 29-18]
[2]. تفسير عياشى، ج2، ص 328.
[3]. معاد شناسى، ج6، ص 287.