در خصوص فلسفه ي نزول سوره ي كوثر و اين كه چرا پيامبر به ابتر ملقب شده توضيح دهيد؟
پاسخ:
اين سوره در جواب عاص بن وائل نازل گرديد كه داشت وارد مسجد الحرام مي شد و پيغمبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ خارج مي گرديد در باب بني سهم به هم برخوردند و به صحبت كردن ايستادند. سپس عاص نزد بزرگان قريش كه در مسجد الحرام نشسته بودند، رفت. پرسيدند: با كي حرف مي زدي؟ گفت: با اين ابتر ـ و مقصودش پيغمبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بود ـ چه همان روز عبدالله پسر پيغمبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ از خديجه، در گذشته بود و عرب مرد بي پسر را ابتر مي ناميدند و اين سوره بدين مناسبت نازل شد.
احمد بن موسي بن فضل با اسناد از يزيد بن رومان روايت مي كند كه چون نزد عاص بن وائل سهمي نام حضرت را مي بردند، مي گفت: ولش كنيد او ابتر است و وارث ذكور ندارد. اگر بميرد نامش فراموش مي گردد و از دست او خلاص مي شويم. از اين روي سوره ي كوثر در جواب او نازل گرديد.
عطاء از ابن عباس روايت مي كند كه عاص بن وائل به محمد ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ شماتت مي كرد و مي گفت تو ابتري. خداوند اين سوره را در جواب او فرو فرستاد كه دشمن شماتتگر تو خودش ابتر است و ما تو را كوثر [يعني فزوني در نسل و خير و شفاعت] عطا كرده ايم.(1)
علامه طباطبايي نيز مي نويسند: روايات بسيار زياد رسيده كه سوره ي مورد بحث در پاسخ كسي نازل شده كه رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ را به اجاق كوري زخم زبان زد و اين زخم زبان هنگامي بود كه قاسم و عبدالله دو فرزندان رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ از دنيا رفتند.
و چون جمله ي إِنَّا أَعْطَيْناك... در مقام منت نهادن بود، با سياق متكلم مع الغير (ما) آمد كه بر عظمت دلالت مي كند. چون منظور از آن، خوشدل ساختن رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بود مطلب را با واژه ي اعطاء كه ظاهر در تمليك است، بيان داشت و فرمود: «ما به تو كوثر عطا كرديم».
و اين جمله از اين دلالت خالي نيست كه فرزندان فاطمه ـ سلام الله عليها ـ ذريه رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ هستند، و اين خود يكي از خبرهاي غيبي قرآن كريم است، چون همان طور كه مي بينيم خداي تبارك و تعالي بعد از درگذشت آن حضرت، بركتي در نسل آن جناب قرار داد، به طوري كه در همه ي عالم هيچ نسلي معادل آن ديده نمي شود، آن هم با آن همه بلاها كه بر سر ذريه آن جناب آوردند و گروه گروه از ايشان را كشتند.(2)
توضيح اين كه: پيغمبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ دو فرزند پسر از بانوي اسلام حضرت خديجه داشت: يكي «قاسم» و ديگري «طاهر» كه او را «عبدالله» نيز مي ناميدند، كه هر دو آن در مكه از دنيا رفتند و پيغمبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و سلم فاقد فرزند پسر شد، اين موضوع زبان بدخواهان قريش را گشود و كلمه" ابتر" را براي حضرتش انتخاب كردند.
آن ها طبق سنت خود، براي فرزند پسر اهميت فوق العاده اي قائل بودند، او را تداوم بخش برنامه هاي پدر مي شمردند، بعد از اين ماجرا، آن ها فكر مي كردند با رحلت پيغمبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ برنامه هاي او به خاطر نداشتن فرزند ذكور تعطيل خواهد شد و خوشحال بودند. قرآن مجيد نازل شد و به طرز اعجازآميزي در اين سوره به آن ها پاسخ گفت و خبر داد كه دشمنان او ابتر خواهند بودو برنامه ي اسلام و قرآن كريم هرگز قطع نخواهد شد، بشارتي كه در اين سوره داده شده از يك سو ضربه اي بود بر اميدهاي دشمنان اسلام و از سوي ديگر تسلي خاطري بود به رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ كه بعد از شنيدن اين لقب زشت و توطئه دشمنان، قلب پاكش غمگين و مكدر شده بود.(3)
پاورقی:
1. ر.ک: قرشي، علي اکبر، تفسير أحسن الحديث، تهران، بنياد بعثت، چاپ سوم، 1377ش، ج12، ص375. ر.ک: مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالکتب الاسلاميه، چاپ اول، 1374ش، ج27، ص368.
2. طباطبايي، سيد محمد حسين، الميزان، ترجمه موسوي همداني، محمد باقر، قم، جامعه مدرسين، چاپ پنجم، 1374ش، ج20، ص639.
3. تفسير نمونه، همان، ج27، ص369.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات