اسلام کجا گفته رنگ چادر، مشکی باشد؟

در تاریخ نقل شده است که حضرت فاطمه‌ی زهرا(سلام‌الله‌علیها) وقتی می‎خواستند به بیرون منزل و نزد پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) بروند، از پوشش‎های خاصی، مثل جلباب [چادر] و برقع [روپوش صورت] استفاده می‌کردند.[۱] علاوه بر این، یکی از حوادثی که بیان‌گر مقدار حجاب حضرت فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها) در بیرون منزل و در مواجهه با نامحرم است، آمدن ایشان به مسجد برای دفاع از قضیه‌ی فدک است.
در داستان غم‎انگیز غصب فدک آمده است: وقتی خلیفه اول و دوم تصمیم گرفتند که حضرت را از فدک محروم نمایند، ایشان با شکل خاصی از حجاب و پوشش، برای دفاع از حق خویش از منزل به مسجد آمدند. راوی داستان حجاب حضرت را این‌گونه توصیف نموده است: «حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) هنگام خروج از منزل مقنعه را محکم بر سر بستند و جلباب و چادر را، به گونه‌ای که تمام بدن آن حضرت را می‌پوشاند و گوشه‌های آن به زمین می‌رسید، به تن کردند و به همراه گروهی از نزدیکان و زنان قوم خود به سوی مسجد حرکت نمودند».[2]
قضیه‌ی فوق گویای آن است که پوشش بیرون از منزل حضرت «خمار» و «جلباب» بوده که قرآن به عنوان حجاب زنان در بیرون منزل و در مواجهه با نامحرم از آن یاد کرده است.

رنگ جلباب و چادر حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها)
حال سوال اینجاست که حضرت فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها) در بیرون منزل و در مواجهه با نامحرم از چه رنگی استفاده کرده است؟
قرآن به زبان عربی مبین نازل شده است و برای عرب زبانان قابل فهم بوده است؛ بنابراین، باید بررسی نمود که زنان صدر اسلام، که نخستین مخاطبان آیه‌ی جلباب بوده‎اند، از واژه‌ی جلباب چه برداشتی داشته‌اند و تبادر و سبقت ذهنی آن‌ها از آن چه بوده است. در کتاب سنن ابی داود از امّ سلمه، همسر گرامی پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) قضیه‎ای نقل شده است که مبین تبادر ذهنی زنان عرب آن زمان است. او می‌گوید: «وقتی آیه‌ی جلباب «یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ»[3] نازل شد، زن‌های انصار از خانه‎هایشان خارج شدند، درحالی که پوشش‎های مشکی داشتند؛ گویی کلاغ بالای سر آن‌ها نشسته است».[4]
در کتاب عون المعبود، شرح سنن ابی داود در توضیح قضیه‌ی یاد شده، آمده است: «چون پوشش‎هایی که زنان انصار به عنوان جلابیب از آن استفاده کرده بودند، دارای رنگ مشکی بوده است، آنان به کلاغ که رنگ آن مشکی است تشبیه شده‎اند».[5]

علاوه بر شاهد تاریخی مذکور، که سکوت پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در مقابل رنگ مشکی پوشش زنان انصار، نیز دلیل بر تقریر و تأیید آن است، شواهد لغوی فراوانی نیز برای اثبات این مدعا وجود دارد که اساساً در ریشه‎ی لغوی «جلباب» رنگ مشکی اخذ شده است؛ زیرا جلباب در لغت از ریشه‌ی «جُلب» است و یکی از معانی جُلب در بسیاری از کتاب‎های لغوی معتبر، تیرگی و سیاهی است.[6] مثلاً «جُلب اللیل» به معنای سیاهی شب آمده است. ابن منظور، صاحب کتاب لغت معتبر لسان العرب، پس از نقل شعری که بخشی از آن «و جُلب اللیل یطرده النهار» است تصریح نموده که گوینده‌ی شعر از جُلب، سواد و سیاهی را اراده کرده است.[7]
علاوه بر این، در بعضی از کتاب‎های لغوی معتبر، شواهدی از زبان عربی نقل شده، که جُلب در آن‌ها به معنای تیرگی و سیاهی به کار رفته است؛[8] هم‎چنین در برخی از کتاب‌هایی که درباره‌ی انواع لباس‎های اسلامی نوشته شده‌اند، جلباب به پوشش گسترده‎ی مشکی که زن روی لباس‎های دیگر می‎پوشد معنا شده است.[9]

از مجموع شواهد لغوی، تفسیری و تاریخی مذکور، به روشنی استفاده می‎شود که رنگ جلباب و چادر زنان عرب هنگام نزول آیه‌ی شریفه، مشکی بوده است؛ بنابراین، می‎توان گفت که چادر مشکی منشأ و ریشه‌ی قرآنی دارد.

در سال‌های اخیر وقتی موضوع حجاب مطرح شد، مخالفین حجاب، سعی می‌کردند آن را با موضوع رنگ آن طرد کنند. برای موافقین هم رفته رفته این شبهه قوت گرفت که «چرا رنگ مشکی؟». در واقع هر کس می‌خواست چادر را زیر سوال ببرد، رنگ مشکی را زیر سوال می‌برد. آنان می‌گویند: مشکی رنگ افسردگی، عزا و اندوه و غم است.

اما باید دانست که رنگ تیره موجب استتار و اختفای اشیا شده و مانع از دیدن آن‌هاست. چشم در تاریکی جایی را نمی‌بیند و پارچه یا پرده سیاه مایه احتجاب اشیایی است که در پس پرده قرار دارند. لذا بانوان عفیف مسلمان، رنگ لباس‌های ظاهر(اعمّ از چادر، مانتو و روسری) را از رنگ‌های تیره برگزیده‌اند تا اندام‌شان از چشم نامحرمان پوشیده‌تر باشد و بدین وسیله «گوهر عفاف» خود را محفوظ‌‌تر بدارند و استفاده از رنگ‌های شاد و مهیّج و هرگونه مجلس‌آرایی را به خلوت خانه و در جمع محارم خویش اختصاص می‌دهند.

در روان‌شناسی رنگ‌ها، همان‌گونه که نوع رنگ در ایجاد گرسنگی، سیری، خشم و آرامش تأثیر مستقیم دارد، در شعله‌ور شدن غرایز جنسی نیز دخالت مستقیم دارد. رنگ سیاه باعث کاهش شهوت است؛ چنان که امام صادق(علیه‌السّلام) در این زمینه خطاب به «حنّان بن سُدَیر» که نعلین سیاه پوشیده بود، فرمودند: «آیا نمی‌دانی رنگ سیاه مایه تقلیل شهوت است».[10]
از طرف دیگر رنگ سیاه، رنگ تشخص و هیبت است و در میان رنگ‌ها ابهت بیشتری دارد. در ریشه‌یابی لغات، رنگ سیاه در عربی به نام اسود است و به معنی آقایی، برتری و سیادت است.

حال که ثابت شد چادر مشکی ریشه‌ی قرآنی و اسلامی دارد، پرسش مهم این است که آیا حکومت اسلامی که فلسفه‌ی وجودی آن اجرای احکام قرآن تحقق احکام اسلام و قرآن در جامعه است می‎تواند در مراکز اداری خود، به عنوان مهم‌ترین مراکز الگوسازی، چادر مشکی را به عنوان حجاب برتر و یکی از ملاک‎های گزینش زنان مورد توجه قرار دهد یا خیر؟

پاسخ سؤال فوق مثبت است؛ زیرا پس از اثبات ریشه‌ی قرآنی و اسلامی برای چادر مشکی، وظیفه‎ی مسئولان یک حکومت قرآنی و اسلامی است که زمینه‌ی ترویج و تبلیغ عملی آموزه‎های قرآنی و از جمله استفاده از چادر مشکی را در مراکز اداری خود فراهم نمایند؛ و حتی هنگام گزینش کارمندان زن‎، التزام عملی به حجاب قرآنی و اسلامی را به عنوان یکی از ملاک‎های گزینش و ارزش یابی مورد توجه قرار دهند.

________________________________________
پی‌نوشت
[۱]. صدوق، علل الشرایع، ج ۱، ص ۱۶۳: «فتجلببت بجلبابها و تبرقعت ببرقعها و ارادت النبی(ص)».
[2]. «لاثت خمارها علی رأسها و اشتملت بجلبابها و اقبلت فی لمهٔ من حفدتها و نساء قومها تطأ ذیولها». طبرسی، الاحتجاج، ج ۱، ص ۹۸.
[3]. ﴿يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنينَ يُدْنينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلاَبِيبِهِنَّ﴾[احزاب/۵۹]«ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلبابها [ روسری‌های بلند ] خود را بر خویش فروافکنند».
[4]. لمّا نزلت هذه الآیهٔ «یدنین علیهن من جلابیبهن» خرج نساء الانصار کأنّ علی رؤسهن الغربان من اکسیهٔ سود یلبسنها: سنن ابی داود، ج ۲، ص ۱۸۲.
[5]. عون المعبود، شرح سنن ابی داود، ج ۱۱، ص ۱۵۹.
[6]. به عنوان نمونه ر. ک: لسان العرب، القاموس المحیط، اقرب الموارد، منتهی الارب فی لغهٔ العرب، محیط المحیط، معجم الوسیط ذیل ریشه‎ی جلب.
[7]. لسان العرب، ذیل ریشه ی جلب.
[8]. العین خلیل و تاج العروس زبیدی، ذیل ریشه ی جلب.
[9]. الجلباب: کساء اسود تلبسه المرأهٔ فوق ثیابها، الخطیب العدنانی، الملابس و الزینهٔ فی الاسلام، (فی اسماء و انواع الملابس القدیمه و الحدیثه)، ص ۱۹۰.
[10]. وسایل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج ۳، ص ۳۸۶.