تفسیر عبارتی از دعای ندبه در مدح امام علی(ع)

همچنانکه فرمودید این عبارت از عبارات دعای ندبه است که به یکی از دریای فضایل مولا امیرالمؤمنین علیه السلام پرداخته است. عبارتی که یک واقعیت مهم تاریخی را در صدر اسلام بازگو کرده است. در این عبارت می‌خوانیم:«وَ أَحَلَّ لَهُ مِنْ مَسْجِدِهِ مَا حَلَّ لَهُ، وَ سَدَّ الْأَبْوَابَ‏ إِلَّا بَابَه‏؛ و حلال کرد برای او از مسجدش آنچه بر خودش حلال بود و بست تمام درب ها را مگر درب او را.»[ المزار الكبير، ابن المشهدي، ص۵۷۶] که بیان آن را که بیانگر حلالی اختصاصی برای پیامبر و اهل بیتش(علیهم السلام) است را باتوجه به احادیثی بیان می‌کنیم.

۱- حکمی اختصاصی
خداوند بر جنب و افرادی که عذر شرعی دارند حرام کرده در مسجد بمانند. همچنانکه در قرآن کریم آمده است:« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنْتُمْ سُكَارَى حَتَّى تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ وَلَا جُنُبًا إِلَّا عَابِرِي سَبِيلٍ حَتَّى تَغْتَسِلُوا[نساء/۴۳]  ای اهل ایمان، هرگز در حال مستی به نماز نیایید تا بدانید چه می‌گویید (و چه می‌کنید) و نه در حال جنابت (به مساجد آیید) مگر آنکه رهگذر باشید تا وقتی که غسل کنید.» در تفسیر این آیه امام باقر(علیه السلام) فرمودند:«الْحَائِضُ وَ الْجُنُبُ لَا يَدْخُلَانِ الْمَسْجِدَ إِلَّا مُجْتَازَيْنِ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَقُولُ‏ وَ لا جُنُباً إِلَّا عابِرِي‏ سَبِيلٍ‏ حَتَّى‏ تَغْتَسِلُوا؛ حائض و جنب داخل مسجد نمی شوند مگر برای عبور که خداوند تبارک و تعالی فرموده است: وَ لا جُنُباً إِلَّا عابِرِي‏ سَبِيلٍ‏ حَتَّى‏ تَغْتَسِلُوا.»[وسائل الشیعه، حر عاملی، ج۲، ص۲۰۷] البته عبور و مرور فرد جنب و حائض از مسجد الحرام و مسجد النبی نیز ممنوع و حرام است همچنانکه از امام صادق(علیه السلام) درباره نشستن جنب در مساجد سوال کردند و حضرت فرمودند:«لَا وَ لَكِنْ يَمُرُّ فِيهَا كُلِّهَا إِلَّا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ وَ مَسْجِدَ الرَّسُولِ ص؛ جایز نیست ولکم عبور کند در تمام مساجد مگر مسجد الحرام و مسجد پیامبر.»[همان، ص۲۰۵]
این حکم عمومی از پیامبر و اهل بیتش برداشته شده بود. همچنانکه در حدیثی از پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) آمده که حضرت در خطبه خویش فرمودند:«يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ أَمَرَ مُوسَى وَ هَارُونَ أَنْ يَبْنِيَا لِقَوْمِهِمَا بِمِصْرَ بُيُوتاً وَ أَمَرَهُمَا أَنْ لَا يَبِيتَ فِي مَسْجِدِهِمَا جُنُبٌ وَ لَا يَقْرَبَ فِيهِ النِّسَاءَ إِلَّا هَارُونُ وَ ذُرِّيَّتُهُ وَ إِنَّ عَلِيّاً مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى فَلَا يَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ يَقْرَبَ النِّسَاءَ فِي مَسْجِدِي وَ لَا يَبِيتَ فِيهِ جُنُبٌ إِلَّا عَلِيٌّ وَ ذُرِّيَّتُهُ؛ ای مردم همانا خداوند امر کرد موسی و هارون را که برای قومشان در مصر خانه هایی بنا کنند و دستور داد به آن دو که نگذارند در مسجدشان به حالت جنابت بمانند و با زنان در آن همبستر شوند مگر هارون و ذریه او و همانا علی برای من به منزله هارون است برای موسی پس حلال نیست برای هیچکسی که همبستر شود در مسجد من با زنان و اینکه با حال جنابت در آن بماند مگر علی و ذریه او.»[همان، ص۲۰۸] در حدیث دیگری اباصلت از امام رضا(علیه‌ السلام) نقل می‌کند که حضرت فرمودند:« قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَلَا إِنَّ هَذَا الْمَسْجِدَ لَا يَحِلُّ لِجُنُبٍ إِلَّا لِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ؛ رسول خدا فرمود که همانا حلال نیست در این مسجد من جنب باشد مگر برای محمد و آل او.»[همان، ص۲۰۷]
در کتاب تفسیر امام حسن عسکری نیز به نقل پدران بزرگوار حضرت از پیامبر(صلی‌الله‌علیهم‌اجمعین) اینگونه نقل شده است:«لَا يَنْبَغِي لِأَحَدٍ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ أَنْ يَبِيتَ فِي هَذَا الْمَسْجِدِ جُنُباً إِلَّا مُحَمَّدٌ وَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ الْمُنْتَجَبُونَ مِنْ آلِهِمُ الطَّيِّبُونَ مِنْ أَوْلَادِهِمْ؛ جایز نیست برای کسی که به خدا و روز قیامت ایمان دارد که در این مسجد در حال جنابت بماند مگر محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین و امامان منتخب از خاندان آنها که پاکیزگان از فرزندان آنها هستند.»[همان، ص۲۱۰]

۲- سد البواب
در کنار مسجد پیامبر در مدینه منوره خانه‌های زیادی از اصحاب بود داشت. خانه‌هایی که دربی از آن خانه ها به مسجد باز می‌شد و راه عبور و مرور افراد به حساب می‌رفت. چه بسا افراد در حالت جنابت و عذر شرعی نیز از این درب ها خارج می شدند و به فضای مسجد قدم می‌گذاشتند. تا اینکه دستور الهی رسید و وظیفه شرعی آن را به پیامبرش اعلام داشت.
ابو رافع نقل می‌کند که پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) خطبه خواند و فرمود: «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَمَرَ مُوسَى بْنَ عِمْرَانَ أَنْ يَبْنِيَ مَسْجِداً طَاهِراً لَا يَسْكُنُهُ إِلَّا هُوَ وَ هَارُونُ وَ ابْنَا هَارُونَ شَبِيرٌ وَ شَبَّرُ وَ إِنَّ اللَّهَ أَمَرَنِي أَنْ أَبْنِيَ مَسْجِداً لَا يَسْكُنُهُ إِلَّا أَنَا وَ عَلِيٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ سَدَّ الْأَبْوَابَ‏ إِلَّا بَابَ عَلِيٍّ؛ ای مردم همانا خداوند بزرگ امر کرد به حضرت موسی بن عمران که مسجدی پاک بنا کرده و آن تنها مسکن خودش و هارون و فرزندان هارون یعنی شبّر و شبیر باشد. و همانا خداوند امر کرد به من که مسجدی بنا کرده و آن تنها مسکنی برای من و علی و حسن و حسین باشد و درب ها مسدود شود مگر درب علی.
طبق نقل ابی رافع در این هنگام حمزه عموی پیامبر خارج شده و در حال گریه به پیامبر عرض می‌کند که ای رسول خدا من عموی تو هستم و مرا خارج می‌کنی در حالی که پسر عمویت علی را در آن ساکن می‌گردانی؟ پیامبر در جواب می‌‎فرمایند:« مَا أَنَا أَخْرَجْتُكَ وَ أَسْكَنْتُهُ وَ لَكِنَّ اللَّهَ أَسْكَنَهُ؛ من تو را خارج نکرده و او را ساکن ننموده ام؛ بلکه خداوند او را مسکن داده است.» در ادامه حدیث آمده که برخی از افراد در خواست داشتند که پنجره ای به سوی مسجد داشته باشند و پیامبر اکرم حتی اجازه یک روزه به اندازه سر سوزن را به کسی نداد.[إعلام الورى بأعلام الهدى، طبرسی، ج۱، ص۱۶۰] 

کلام آخر
این مسئله یک فضیلت برای حضرت علی علیه السلام و خانواده ایشان به شمار می رفت که مورد غبطه و حسادت دیگران قرار می‌گرفت؛ همچنانکه عمر بن خطاب نقل شده است که گفت: به علی سه خصلت عطا شد که دوست داشتم یکی از آنها برای من بود.» به او گفتند: این سه خصلت چیست؟ گفت: «۱. پیامبر فاطمه را به ازدواج او درآورد؛ ۲. او را در مسجد سکونت داد و حلال کرد برای او آنچه برای خودش حلال بود؛ ۳. پرچم را در روز خیبر به دست او داد.»[المستدرک، حاکم حسکانی، ج۳، ص۱۲۵]