آیه اکمال در بین حلال و حرام

برای پاسخ به پرسش شما چند نکته تقدیم می‌شود:
۱- آیه و سه قسمت آن
اصل آیه از سه قسمت تشکیل شده است که قسمت اول آن به این صورت است:«حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلَامِ ذَلِكُمْ فِسْقٌ[مائده/۳] برای شما مؤمنان گوشت مردار و خون و گوشت خوک و آن ذبیحه‌ای که به نام غیر خدا کشتند و همچنین هر حیوانی که به خفه کردن یا به چوب زدن یا از بلندی افکندن یا به شاخ زدن به هم بمیرند و نیم‌خورده درندگان جز آن را که قبلاً تذکیه کرده باشید حرام است و نیز آن را که برای بتان می‌کشند و آن را که به تیرها قسمت می‌کنید، که این کار فسق است.»
قسمت دوم آن به این صورت است:«الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا[مائده/۳] امروز کافران از این که به دین شما دستبرد زنند و اختلالی رسانند طمع بریدند، پس شما از آنها بیمناک نگشته و از من بترسید. امروز (به عقیده امامیه و برخی اهل سنّت روز غدیر خم و خلافت علی (ع) است) دین شما را به حد کمال رسانیدم و بر شما نعمتم را تمام کردم و بهترین آیین را که اسلام است برایتان برگزیدم»
قسمت سوم نیز به این صورت است:«فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ[مائده/۳] پس هر گاه کسی در ایام قحطی و سختی از روی اضطرار نه به قصد گناه از آنچه حرام شده مرتکب شود، خدا بخشنده و مهربان است».
اینکه آیه‌ای از چند قسمت تشکیل شده باشد؛ مخالف ادبیات قرآنی نیست و در آیات دیگر نیز رخ داده است. باید بدانیم که نوع چینش قرآن با نوع چینش و تنظیم و تدوین دیگر کتابها متفاوت است. یعنی چه بسا در یک سوره یا یک آیه چند مطلب مطرح شده باشد و همیشه مطالب قبل و بعد نمی تواند گواهی برای فهم یک قسمت باشد. پس باید در اینگونه آیات فرد برای فهم هر قسمت کمر همت را بسته و با تحقیق و بررسی در احادیث تفسیری و بکارگیری از عقل و منطق سلیم منظور از آن را بفهمد.
۲- فهم مشترک
تمام شیعیان قسمت دوم را در مورد غدیر خم دانسته اند و گفته اند هیچ روزی نمی تواند منظور و مقصود این آیه قرار گیرد. چرا که آیه از روزی برجسته سخن گفته است که آن روز سبب به کمال رسیدن دین است و کمال غیر از اتمام است. اگر منظور پایان یافتن بیان احکام بود بحث اتمام به میان می آمد ولی بحث به کمال رسیدن است. خاصیت ولایت نیز این چنین است. یعنی اگر کسی آن  را قبول نداشت مسلمان است و دین او از نظر احکام ظاهری تمام می‌ باشد؛ ولی به اکمال نرسیده و باطن آن تکمیل نگردیده است.[ تفسير الصافي، فيض كاشانى، ج۲، ص۱۰] از این رو با این برداشت عقلی است که عده بسیاری از مفسران اهل سنت نیز منظور از روز مورد نظر روز غدیر خم است. مثلاً جلال ‏الدین سیوطی، در تفسیر «الدر المنثور» و در ذیل آیه می‌‏نویسد : ابن مردویه و ابن عساکر به اتفاق، از ابوسعید خدری نقل کرده‏‌اند: هنگامی که رسول خدا در روز غدیر خم، علی (را به ولایت و مولویت منصوب نمود، جبرئیل نازل شده و آیه اکمال دین را آورد.[رک: الدرالمنثور، ذیل آیه سوم سوره مائده و تاریخ بغداد، ج ۸، ص ۲۸۴ و مسند احمد، ج ۴، ص ۲۸۱]
۳- پیوست غیر مستقیم
همچنانکه در نکته اول بیان کردیم آیه از سه قسمت تشکیل شده است اما این مسئله با نوعی از نگاه قابل اثبات است. بلکه اگر به آیه با دقت بیشتر نگاه کنیم می‌توانیم نوعی از پیوند و پیوست غیر مستقیم را در آیه بیابیم. چرا که آیه شریفه در ابتدا با بیا احکام ظاهری شروع شده و مطلب حلال و حرام ظاهری و در بیانی هدایت تشریعی را مطرح کرده و در ادامه مطلب به هدایت تکوینی و بحث عقیده و احکام قلبی و باطنی رسیده است و خود این آیه از ابتدا تا انتها بیانگر و معرفی جامعی از چیستی اسلام را در خود جا داده است و آن این است که اسلام هلاوه بر اعمال جوارحی بر عقائد باطنی نیز توجه داشته و عقیده و عمل را توأم خواسته است.
۴- سببی برای حفظ از تحریف
یکی از عللی که به عنوان گنجانده شدن قسمت دوم در بین دو قسمت دیگر عنوان شده، راه و ابزاری برای حفظ قرآن از تحریف عنوان شده است. این مطلب با آیه مبارکه:« إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُون[حجر/۹] به درستى كه ما قرآن را نازل كرديم و محققا خود حافظ آن هستيم.» قابل دفاع است. در این آیه خداوند از طرفی خود را حافظ قرآن از تحریف عنوان کرده و از طرف دیگر می دانیم که خداوند کارها را بوسیله اسباب آن به اجرا در می آورد. یکی از این ابزارها می تواند نوع چینش اینگونه آیات مهم و حساسیت برانگیز باشد. چه بسا اگر به صورت علنی تر و آشکارا مورد بیان قرار می گرفت مورد دست برد و حفظ و غیره قرار داشت.
۵- امتحان الهی
فراموش نکنیم که این قرآن هم سببی برای امتحان بندگان نیز به شمار می زود. در این آیه و نوع بیان این مسائل مهم و حساس در قرآن می‌ تواند وسیله ای برای امتحان بندگان باشد و اینکه آیا مسلمانان به دنبال فهم درست و دقیق آن می روند و پس از روشن شدن آن، آیا قلبشان اطمینان می یابد و در مقابل آن تسلیم می شود یا آنکه باز دچار شک و شبهه گشته و به حقیقت پشت می کند. بله همه چیز قرار نیست شسته و رفته باشد بلکه تبعیت از پیامبر و مراجعه به او برای فهم قرآن هم شرط است.
در این آیه سخن از روزی بزرگ به میان آمده، روزی که در آن هم کافران مأیوس شده و هم دین در آن به کمال خود رسیده و خداوند نیز نعمت های خود را در آن روز به اتمام رسانده و همچنین دین اسلام را به عنوان برترین و کامل ترین دین از بندگان مورد قبول اعلام کرده است. حال وظیفه هر مسلمانی است که بدون تعصب های جاهلیت و بدون پیش زمینه ذهنی به سراغ یافتن این روز مهم با این همه ثمرات برود و به مفاد آن ایمان آورد و این امتحان خداست.
نتیجه گیری
نوع بیان آیه سوم سوره مائده چیزی جدا از دیگر آیات قرآن نیست و البته برای نوع چینش آن می توان چندین علت را بیان کرد؛ ولی آنچه مهم است درک فهم آن به دور از تعصب و از میان احادیث صحیح است.