حدیث را شرح دهید: زن را در بالاخانه جا ندهید

پاسخ اجمالی:
این روایت به راهکارهایی پرداخته تا بانوان بتوانند بهر و بیشتر خود را از دید نامحرمان حفظ کرده و به حجاب پایبند باشند. یعنی زنان را به نشستن در مکانهایی که در معرض دید نیست سفارش کرده و حرفه خانگی و صد در صد زنانه ریسندگی را برای آنها بهتر از "میرزا بنویسی" دانسته است و البته به دلیل وجود پیامهای بسیار ویژه و مهم برای بانوان در سوره نور آنها را ترغیب بیشتری به این سوره تا سوره یوسف کرده است.
پاسخ تفصیلی:
پاسخ شما را در ضمن چند نکته خواهیم داد:
۱- متن عربی عبارت به این صورت است: «وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‏ لَا تُنْزِلُوا النِّسَاءَ الْغُرَفَ وَ لَا تُعَلِّمُوهُنَّ الْكِتَابَةَ وَ لَا تُعَلِّمُوهُنَّ سُورَةَ يُوسُفَ‏ وَ عَلِّمُوهُنَ‏ الْمِغْزَلَ‏ وَ سُورَةَ النُّورِ.[من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۳۷۴] این حدیث طبق سلسله سندی که در کتاب الکافی آمده موثقه است. حدیث به این صور است:«عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ لَا تُنْزِلُوا النِّسَاءَ بِالْغُرَفِ وَ لَا تُعَلِّمُوهُنَّ الْكِتَابَةَ وَ عَلِّمُوهُنَ‏ الْمِغْزَلَ‏ وَ سُورَةَ النُّور»[الکافی، کلینی، ج۵، ص۵۱۶]
۲- ای کاش همانگونه که ترجمه را آوردید. جمله‌ای که در شرح حدیث هم در همان کتاب و صفحه آمده را نیز می آورید. آنجا آمده است:« شرح: «اين امر و نهى در مورد آموختن بافندگى و سوره نور و عدم آموختن سوره يوسف حسب مورد محمول بر استحباب و كراهت است‏.»[ترجمه من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۶] همچنانکه می بینیم این حدیث بحث حرام و ممنوعیت را در بر ندارد بلکه در نهایت بیانگر مکروهات است. مکروهاتی که اگر نادیده گرفته شود موجب نابسامانی هایی در امور دنیا می شود.
۳- با فهم اهمیت حجاب و لزوم پوشیده نگاه داشتن زنان و بانوان از نگاه های بیگانگان می توانیم به خوبی منظور حدیث را در عدم جا دادن زنان در مکانهایی که به راحتی در منظر دیگران و دید مردم کوچه و خیابان قرار گیرند؛ بفهمیم. پس حدیث به دنبال بیان برتری جنسیتی بر جنسیت دیگر نیست؛ بلکه یک راهکاری را برای حفظ جلالت و عفاف بانوان مطرح کرده است.
۴- عبارت بعدی که نهی از آموزش کتابت است نیز بدون درک شرایط آن روزگار قابل شرح و درک نخواهد بود. علم کتابت و نویسندگی در آن دوران و حتی تا همین اواخر یکی از مشاغل به شمار می رفته است. یعنی بودند بازاری ها و افرادی که سواد نوشتن نداشتند و دیگران را برای انجام این امور به عنوان میرزا اجیر می کردند. پس منظور از عبارت " وَ لَا تُعَلِّمُوهُنَّ الْكِتَابَةَ " عدم آموزش خواندن یا نوشتن به بانوان نیست. بلکه نهی از ورود آنها به این حرفه است. همچنانکه می بینیم در ادامه دعوت به یک حرفه دیگر مطرح شده است. یعنی جایگزینی حرفه ای با حرفه ای دیگر به نام ریسندگی.
۵- دلیل دیگر این است که می بینیم تاریخ به طور گسترده از محافل و مجالس تعلیم و تفسیر قرآن کریم توسط حضرت زهرا و حضرت زینب(سلام الله علیهما) گزارش داده است. اگر منظور حدیث دور کردن بانوان از مجامع علمی بود در درجه اول با این محافل مخالفت می شد.
۶- احادیث زیادی نیز آموختن را وظیفه ای همگانی مطرح کردند. مطلبی که جنسیت بر دار نبوده و ربطی به مرد یا زن بودن ندارد. مثلاً در روایت صحیحه آمده است:«مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ الْمَعْرُوفُ بممولة قَالَ حَدَّثَنِي إِبْرَاهِيمُ بْنُ هَاشِمٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زَيْدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ طَلَبُ‏ الْعِلْمِ‏ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ بُغَاةَ الْعِلْمِ؛ کسب علم واجب است بر هر مسلمانی. آگاه باشید که همانا خداوند طالبان علم را دوست می دارد.»[بصائر الدرجات، محمد بن حسن صفار، ج۱، ص۲]
۷-  عبارتی که عدم آموزش سوره یوسف به بانوان نیز مطرح شده را می توان با بررسی این سوره و یافتن تفاوتهای آن با سوره نور فهمید. سوره نور تماما سفارش های مهم به همگان و به ویژه برای بانوان است تا به حفظ حجاب، عفاف و پاکدامنی بپردازند و خود را از بد گمانی، تهمت و غیبت و... دور نگهدارند. سوره یوسف هم با ذکر توطئه ای زنانه و تلاش حضرت یوسف برای حفظ پاکدامنی خویش پیامهایی عالی برای همگان بویژه پسران جوان دارد. پس در مقام اهمیت بهتر آن است بیشتر سوره نور مورد توجه بانوان و سوره یوسف مورد توجه مردان قرار گیرد. روایت هم چیزی جز این را نمی گوید.
نتیجه گیری
همچنانکه در شرح حدیث آمده، این روایت در بیان مکروهات است و با دقت در عبارت های آن و یافتن پیوستگی آنها با یکدیگر می فهمیم که روایت، راهکارهایی را برای حفظ حجاب و پنهان ماندن آنها از دیدگان نامحرمان و اجانب بوده و سوره نور را برای وجود آیات حجاب در آن بیشتر مورد بهره گیری زنان معرفی کرده است.