رهروان ولایت ـ چرا مرد مسلمان نمی‌تواند با یک فرد اهل کتاب ازدواج دائم کند اما میتواند ازدواج موقت نماید؟
ازدواج دائم اختلاف‌هایی با ازدواج موقت از نظر احکام و شأن و جایگاه دارد. منفعت غالب در ازدواج موقت، کنترل شهوت برای دو طرف است، اما ازدواج دائم غیر از این مورد، جهت تشکیل خانواده و زندگی رسمی و تولید نسل است؛ لذا از جایگاه برتری برخوردار است. اسلام با توجه به نقشی که خانواده، به خصوص مادر در تربیت فرزند و اصولاً در رشد و تعالی خانواده دارد، در حد توان خواستار ترک ازدواج دائم با زنان اهل کتاب شده است، علاوه بر این؛ چون جایگاه ازدواج دائم به دلیل همین خصوصیاتی که ذکر شد بالاتر از ازدواج موقت است، آن‌را مختص به زنان مسلمان و مؤمن دانسته‌اند؛ چراکه شأن مسلمان از غیر مسلمان بالاتر است و در جایی که زن مسلمان باشد، ازدواج دائم با زنان اهل کتاب را کار نامطلوبی دانسته است.
البته، با توجه به برخی از فتاوا می‌توان به این نتیجه رسید که نامطلوب بودن ازدواج دائم با زنان اهل کتاب، به نظر برخی از مراجع معظم، به حد حرمت نرسیده و انسان میتواند(با توجه به شرایط) با آنان ازدواج دائم هم داشته باشد.
در هر صورت نظر مراجع عظام تقلید، دربارۀ ازدواج دائمِ مرد مسلمان با زنان اهل کتاب، از این قرار است:
1. عده‌ای، بنابر احتیاط واجب*، آن‌را جایز ندانسته‌اند.[1]
2. برخی، گفته‌اند، بنابر احتیاط مستحب، عقد دائمى با آنها ننماید.[2]
3. برخی می‌گویند این ازدواج جایز است، ولى در صورت امکانِ ازدواج با زن مسلمان، این ازدواج مکروه است، بلکه در این صورت احتیاط ترک نشود [و با زن اهل کتاب ازدواج ننماید].[3]
علت این اختلاف نظر فقها، وجود روایات متفاوت در این زمینه است که از بعضی احادیث جواز ازدواج دائم با زن کتابی و از بعضی دیگر عدم آن استفاده می‌شود. به عنوان نمونه، در این چند حدیث دقت کنید.
1. عبداللّٰه بن سنان مى‌گوید: پدرم از امام صادق(ع) درباره ازدواج با زن یهودى و نصرانى پرسید و من [سخنشان را] مى‌شنیدم. آن‌حضرت فرمودند: ازدواج با آن دو، نزد من خوشایندتر از ازدواج با زن ناصبى است. همچنین فرمودند که دوست ندارم مرد مسلمان با زن یهودى یا نصرانى ازدواج کند؛ چون مى‌ترسم فرزندش یهودى یا نصرانى شود.[4]
در حدیث دیگری این‌گونه آمده است:
2. معاویة بن وهب از امام صادق(ع) پرسید: مرد مؤمن میتواند از زنان یهود یا نصرانى همسر اختیار کند؟ امام فرمود: هنگامى که زن مسلمان در اختیار او است او را با زن یهودى و نصرانى چهکار؟ میگوید: عرض کردم به او دلداده است؟ فرمود: اگر چنین کارى کرد او را از خوردن شراب و گوشت خوک باز دارد، امّا بدان همانا در دیندارى او نقصى است که حاضر شده با زن کتابى ازدواج کند.[5]
3. امام باقر(ع) در حدیثى مى‌فرمایند: براى مسلمان شایسته نیست که با زن یهودى یا نصرانى ازدواج کند؛ در حالى‌که به زن مسلمان، آزاد و یا کنیز دست‌رسى‌دارد.[6]
در نتیجه، به نظر میرسد حکمت نهی امامان معصوم (ع) از ازدواج دائم با زنان اهل کتاب، اهمیتی است که ازدواج دائم و به تبع آن تشکیل خانواده و تربیت فرزند در اسلام دارد، علاوه بر این اهل کتاب به دلیل اعتقاداتی که دارند برخی از احکام مسلمانان از جمله حرمت شراب و گوشت خوک را رعایت نمی‌کنند و چون انسان(در ازدواج دائم) قصد زندگی دائم با آنان را دارد؛ از این جهت هم به مشکل می‌افتد.
* توضیحی پیرامون احتیاط واجب
{كليّه ی احتياطهايى كه در رساله ها آمده است , يا وجوبى است يا استحبابى و تفاوت بين آنها از دو جهت است :يكى در مقام شناخت و تشخيص , كه احتياط از كدام قسم است و ديگرى در مقام عمل , كه وظيفهء مكلف نسبت به هر يك از آنها چيست؟
تفاوت اوّل : احتياط واجب،احتياط بدون فتواست .
احتياط مستحب , احتياط همراه با فتواست .
اگر مجتهد در مساله اى فتوا داده و احتياط نيز داشته باشد, اين احتياط مستحب است . و اگر مجتهد در مسأله اى فتوا نداده و از ابتدا احتياط كرده باشد, احتياط واجب است كه به آن (احتياط مطلق) هم مى گويند.
مثال احتياط مستحب : (در غسل ارتماسى اگر به نيّت غسل ارتماسى به تدريج در آب فرو رود تا تمام بدن زيرآب قرار گيرد غسل او صحيح است و احتياط آن است كه يك دفعه زير آب رود.
مثال احتياط واجب : اگر نذر كند كه به فقير معينى صدقه بدهد, نمى تواند آن را به فقير ديگرى بدهد و اگر آن فقير بميرد, بنابر احتياط بايد به ورثهء او بدهد.
تفاوت دوّم : در احتياط مستحب , مقلّد بايد به همان احتياط عمل كند يا به فتواى همراه آن و نمى تواند در آن مسأله به مجتهد ديگر رجوع كند.
و در احتياط واجب , مقلّد مى تواند به همان احتياط عمل كند, يا به فتواى مجتهد ديگرى كه پس از آن مجتهد ازديگران اعلم است مراجعه كند}
ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ
پی نوشت
[1]. آیات عظام: خمینی، فاضل لنکرانی، مکارم، بهجت؛ آیت الله سیستانى: (بنابر احتیاط لازم عقد دائمى با آنها ننماید)؛ ر.ک: توضیح المسائل مراجع(المحشی)، ج 2، ص 468؛ برگرفته از نمایه 7851.
[2]. آیات عظام: خوئى و تبریزى، وحید خراسانی؛ ر.ک: توضیح المسائل مراجع(المحشی)، ج 2، ص 468؛ خراسانى، حسین وحید، توضیح المسائل (وحید)، ص 497، مدرسه امام باقر، قم، چاپ نهم، 1428 ق.
[3]. آیات عظام: گلپایگانى، صافى، نورى همدانی، شبیری زنجانى؛ ر.ک: توضیح المسائل مراجع( المحشی)، ج 2، ص 468.
[4]. شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 20، ص 534، باب1، ح 5، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1409ق؛ این احتمال که روایت مذکور به ازدواج موقّت(متعه) اختصاص داشته باشد خیلى بعید است؛ زیرا مصداق بارز نکاح و ازدواج (هنگامى که به صورت مطلق باشد) ازدواج دایم است؛ جمعى از مؤلفان، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام، ج 47، ص 4، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى، قم، اول، بی تا.
[5]. وسائل الشیعة، ص 536،، باب 2، ح1.
[6]. همان، باب 2، ح 2 و 3.