آیا همه موجودات عین ذات الهی هستند

از آنجایی که خداوند از هر جهت کامل است و نقصی ندارد و هر آنچه که غیر اوست، آفریده خدا می‌باشد، می‌توان به راحتی نتیجه گرفت که انسان قدرت و توانایی شناخت و درک خدا را ندارد. هر چند انسان گاهی در مورد خدا تفکر می‌کند اما هیچگاه فکر انسان به ذات خدا نمی‌رسد چون ذات خدا فقط برای خود خدا دست یافتنی است. هر چند خدا در مورد خودش بسیار سخن گفته و در قرآن آیات متعددی در مورد خدا وجود دارد اما هیچ کدام در مورد ذات خدا نیست بلکه همه در مورد صفات خداوند است. در قرآن به انسان هشدار داده شده که به ذات خدا نزدیک نشوید و در مورد آن فکر نکنید. «يُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ»[1]. در روایات نیز دستور رسیده که تفکر در ذات خدا ممکن است به انحراف در دین و کفر منجر شود.[2]

اما آیا آفریده‌ها با ذات خداوند یکسان هستند؟ دو پاسخ می‌توان ارائه کرد. از یک نظر می‌توان گفت چنین چیزی محال است چون یکسان بودن موجودات با ذات خدا به معنای این است که خداوند دارای اجزاء است. چون موجودات مادی دارای اجزاء و اجسام هستند. جسم داشتن نشانه احتیاج است ولی خداوند از هر چیزی بی نیاز است. پس نمی‌توان گفت خداوند دارای اجزاء است.

اما از یک نظر می‌توان گفت موجودات عین ذات الهی است به این معنا که تمام صفات خداوند عین ذات او هستند. یعنی اگر خداوند دارای علم و قدرت و حیات است همگی عین ذات خداوند هستند. چنین نیست که علم یک شیئ جداگانه باشد و ذات یک شیئ دیگر باشد و علم بر ذات عارض شده باشد. بلکه علم و ذات یک شیئ است. از آنجایی که خداوند به همه چیز عالم و دانا است و علم با ذات متحد است، می‌توان گفت آگاهی خدا به تمام اشیاء با ذات خدا متحد و همراه است. پس صرفا آگاهی و علم را یکسان دانستیم نه خود موجودات را. در این صورت مشکل ازلیت و ابدیت نیز حل خواهد شد و چون سخن از آگاهی است، این آگاهی برای خدا ابدی و ازلی است.

پی‌نوشت:
[1]. آل‌عمران/28.
[2]. الكافي، ج‏1، ص: 92.