سوال اخلاقی - اعتقادی: کیفیت رضا و غضب یا خشم خدا چگونه هست؟

با عرض سلام و ادب خدمت شما

توضیح این مطلب، مقداری دقیق و علمی است. برای تبیین دقیق آن سعی می‌شود تا با همان اصطلاحات علمی که دارد، تشریح گردد، انشاءالله که قابل فهم برای جناب‌عالی هم باشد.

صفات خداوند به دو صورت هستند.

1. صفات ذاتی.
این صفات، صفاتی هستند که ذات خداوند به آنها متصف شده و از خود ذات الهی انتزاع می‌شوند و کمال برای خدا به شمار می‌آیند؛ مثل قدرت و علم خداوند به ذاتش.

2. صفات فعلی.
این صفات، صفاتی است که از افعال خداوند انتزاع شده و ربطی به ذات و کمال ذات خدا ندارند. مانند صفت رازقیت که از رزقی که به دست مردم می‌رسد، انتزاع شده و چون منشاش به خدا می‌رسد، به خداوند نسبت داده می‌شود؛ نه اینکه در ذات خداوند مانند قدرت، صفتی با عنوان رازقیت وجود داشته باشد.

صفت محبت و غضب الهی نیز ازجمله صفات فعلی خداوند است. یعنی این‌گونه نیست که خداوند مانند انسان نوعی برانگیختگی در ذاتش به وجود بیاید تا محبت به شخص پیدا کرده و یا از کسی غضبناک شود. محبت و غضب از فعل خداوند انتزاع می‌شوند؛ یعنی اگر برایند عمل بنده‌ای از بندگان خداوند به این صورت بود که آثار خیر به سمت او جاری شود، می‌گوییم خداوند او را دوست دارد. یعنی از همین آثار خیر و نعمت‌ها، محبت خداوند انتزاع می‌شود؛ اما اگر برایند عملکرد بنده‌ای این‌گونه بود که عذاب بر سرش آمده و آثار شر بر او نازل گردد، از این عذاب و آثار شر صفتی به نام غضب را انتزاع کرده و می‌گوییم خداوند بر او غضب نموده است

به عبارت دیگر، این‌گونه نیست که اگر بنده دچار ظلم و گناه شد، در ذات خدا تاثر و انفعال و حالت برانگیختگی ایجاد بشود و بگوییم خدا از او غضبناک و خشمگین شد؛ بلکه برایند تکوینی عملکرد او به این صورت است که در اثر ظلم و گناه او عذابی که آن عذاب هم مخلوق خداوند است بر سرش می‌آید. همان‌گونه که به واسطه آن رزق، صفت رازقیت را به خداوند نسبت می‌دادیم و رازقیت چیزی در ذات خداوند نبود، در اینجا هم به واسطه آن عذاب، صفت غضب را به خدا نسبت می‌دهیم و البته غضب حالت و صفتی در ذات خداوند نیست. صفت محبت هم به همین صورت توجیه می‌شود.

در روايتی امام باقر علیه‌السلام در پاسخ به سوال شخصی به نام عمرو که درباره غضب الهی در آيه 81 سوره طه پرسیده بود، فرمودند: «غضب خدا عقاب اوست، ای عمرو هر كه پندارد خدا از حالی به حالی در می‌‏آيد، او را با صفت مخلوق وصف كرده خدا را چيزی تحريک نمی‌‏كند تا او تغيير كند».[کافی، اسلامیه، ج1، ص110]

موفق باشید