-گاهی اوقات ممکن است، فهم ناصحیح از یک روایت، سبب شود تا نتیجه‌ای کاملا مخالف با آن‌چیزی که معصومین(علیهم السلام) به دنبال آن بوده‌اند استنباط شود و با این کار جامعه‌ای به نابودی کشانده و یا از راه حقّ دور شوند!
به تازگی شاهد آن هستیم که یکی از مصوّبات جدید اعضای کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی، خبر ساز شده و نایب رئیس آن، مطلبی را بازگو کرده است که حقیقتا جای تأمّل و دقّت دارد و تیتر خبر از این قرار است: «حذف بودجه 50 موسسه فرهنگی و اختصاص آن به کمیته امداد و بهزیستی».[1]
در مورد این که آن موسّسات دقیقا چه جاهایی هستند و آیا موسساتی بهتر از آنها وجود دارد یا نه باید در جای خود بحث شود؛ آنچه در اینجا ما به دنبال آن هستیم این است که ببینیم در سبک زندگی اسلامی بین دو مبحث «تلاش برای رونق دادن مباحث فرهنگی و دینی جامعه» و «فراهم کردن امکانات رفاهی مادّی برای برخی از افراد کم بضاعت جامعه» کدام مقدّم است؟
البته واضح است که ما نیز معتقد هستیم، اگر فردی از گرسنگی در حال جان دادن بود، حفظ جان او مقدّم است و بحثی در مورد این مطلب وجود ندارد؛ منتها بحث فعلی این است که بعد از فراهم بودن حدّاقل‌های زندگی، آیا ایجاد رفاه مادّی مقدّم خواهد بود یا ایجاد رفاه فرهنگی و معنوی؟
شاید در اولین مرحله، وقتی برخی از افراد با سوال فوق، مواجه می‌شوند، در ذهن خود این روایت را مرور کنند که رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرموده است: «كَادَ الْفَقْرُ أَنْ يَكُونَ كُفْراً[2] نزدیک است که فقر به کفر منجر شود» و بر اساس همین روایت حکم می‌کنند که باید رساندن افراد به رفاه مادّی مقدّم باشد بر فرهنگ سازی جامعه و ترویج امور دینی؛ درحالیکه چنین نیست و باید گفت: «برخلاف آنچه عامّه‌ی مردم تصوّر می‌کنند و حتی برخی از سخنوران نیز به آن دامن می‌زنند، این روایت اصلا در مقام بیان چنین مطلبی نیست؛ بلکه مقصود از این روایت کاملا مخالف آن‌چیزی است که به ذهن آنها رسیده!»
برای روشن شدن بحث، دانستن این مطلب ضروری است که بدانیم برای فهم یک آیه و روایت، باید به مجموع آیات و روایات در کنار هم توجّه داشت و سپس از مجموع آنها مفهوم گیری کرد؛ روایت فوق نیز از این قاعده مستثنی نیست و وقتی آن را در کنار سایر آیات و روایات قرار می‌دهیم معنای دیگری را از آن برداشت خواهیم کرد و متوجّه خواهیم شد منظور از فقری که سبب کفر می‌شود، تنگدستی مادّی نیست!
برای روشن شدن بیشتر این مطلب، روایتی از امام صادق(علیه‌السلام) قابل توجّه است که در آن، حضرت فرمودند: «فقر مرگی خونین است!» راوى که آگاه به عقاید اهل بیت(علیهم‌السلام) بود از این عبارت تعجب کرد؛ لذا از امام سوال پرسید: «مقصودتان از فقر، نداشتن دينار و درهم است؟» که حضرت در پاسخ او فرمودند: «نه؛ بلكه مقصود، فقر و نداشتن دين است.»[3]
وقتی انسان بی‌غرض به این روایت و سایر آیات و روایات اندکی دقّت کند، منظور از فقر در روایت اول را نیز می‌تواند متوجّه شود و قبول خواهد کرد که فرهنگ سازی و بالا بردن سطح معرفت افراد، مقدّم خواهد بود بر ایجاد رفاه مادّی؛ چرا که رفاه مادّی ممکن است برای تعداد محدودی از انسان‌ها و به مدت زمان کوتاهی، ایجاد شادی کند؛ ولی سعادت طولانی مدّت، تنها بر اساس فرهنگ سازی ممکن خواهد شد؛ لذا می‌بینیم حتی خود رسول خدا(صلّی‌الله‌علیه‌وآله) فقر مادّی را نه تنها بد نمی‌دانند بلکه از اسباب فخر خود، نسبت به دیگران نیز معرفی می‌کردند: «الْفَقْرُ فَخْرِي وَ بِهِ أَفْتَخِرُ عَلَى سَائِرِ الْأَنْبِيَاءِ وَ الْمُرْسَلِينَ[4] فقر باعث فخر من است و به سبب آن بر سایر انبیا افتخار می‌کنم» و در جای دیگر بیان می‌داشتند که هدفشان نیز از بعثت، رشد و تعالی مکارم اخلاق است.[5]
بر اساس مجموع آنچه آوردیم برای اهل بصیرت، مشخص خواهد بود که در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی، فراهم کردن رشد و تعالی امور معنوی و فرهنگی، مقدّم است بر فراهم کردن رفاه و رونق دادن به امور مادّی.
پی‌نوشت:
[1]. حذف بودجه 50 موسسه فرهنگی و اختصاص آن به کمیته امداد و بهزیستی
http://www.irna.ir/fa/News/82352079
[2]. كلينى، محمد، كافی، ج2، ص307، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1407 ق
[3]. كلينى، محمد، كافی، ج2، ص266، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1407 ق
[4]. نورى، حسين، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج11، ص173، قم، مؤسسه آل البيت(عليهم‌السلام)، 1408 ق
[5]. مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، ج67، ص372، بیروت، دار إحياء التراث العربی، 1403 ق