مناظره ای در بحث تعدد زوجات

یکی از مخاطبین پرسید: چرا در اسلام نسبت به ارزش و احترام زن در زندگی زناشویی سفارش نشده و به مردان که باید حامی زنان باشند، اجازه بی توجهی به زنان داده شده است؟

من: در اسلام نسبت به ارزش و احترام زن در زندگی زناشویی بسیار سفارش شده، دین مبین اسلام، آئین والایی است که پاسداری از حرمت و کرامت تمامی خلق الله، خصوصا حمایت راه‌بردی و موثر از بانوان را مورد توجه خاص خود قرار داده، چنان‌که در قرآن کریم به مردان در حمایت از زنان، چنین دستور می‌دهد: «وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوف فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ [نساء / 19] و با زنان، به طور شايسته رفتار كنيد، هرچند از آن‌ها (به جهاتى) كراهت داشتيد.» و علاوه بر ِاین، قرآن در راستای حمایت‌های الهی از زنان، مجدد تاکید می‌کند: « فَعَسى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ يَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْراً كَثِيراً [نساء / 19] چه بسا چيزى خوشايند شما نباشد، و خداوند خير فراوانى در آن قرار مى‌‏دهد.» يعنى حتى اگر به جهاتى از همسران خود کراهت داشتید، نیز دست از رفتار نیک و حمایت از زنان برندارید، چه بسا خداوند این رفتار نیک شما را با خیر فراوان جبران کند. رسول گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز در مورد رفتار حمایتی و محبّت آمیز در مورد زنان می‌فرماید: بهترین شما کسی است که برای عیالش بهترین باشد، تکریم نمی‌کند زنان را، مگر فرد کریم و اهانت نمی‌کند به زنان، مگر فرد فرومایه.»[نهج الفصاحة‏، ص  472]

مخاطب: پس چرا با این همه تاکیدات اسلام بر حمایت از زنان، باز اسلام به مردان اجازه تعدد زوجات داده آیا تعدد زوجات ناقض حقوق زنان نیست؟
 
من: از آن‌جا که اجازه تعدد زوجات در اسلام برای هوس‌بازیِ هوس بازان نیست و فلسفه روشنی در حمایت از جامعه بانوان دارد. لذا به هیچ عنوان نمی‌توان تعدد زوجات را ناقض حقوق زنان معرفی کرد.

مخاطب: چطور ممکن است که اسلام به مردان اجازه دهد چند زن بگیرند و این اجازه تعدد زوجات در اسلام برای هوس‌بازیِ هوس بازان نباشد، و فلسفه روشنی در حمایت از جامعه بانوان داشته باشد؟

من: چون به زن اجازه داده خوش این مساله را مدیریت کند؛ مراجع عظام تقلید با شرایط ضمن عقد این اختیار را به زن می‌دهند که ازدواج مجدد همسر خویش را تحت اختیار خود در آورد. بنابراین اگر زن در حین عقد شرط کند که مرد بدون اجازه او ازدواج مجددد نکند، میتواند این مساله را زیر نظر خود بگیرد و هر زمانی که خود صلاح دانست به مرد اجازه تعدد زوجات یا ازدواج مجدد را بدهد، یعنی بطور کامل بحث تعدد زوجات تحت اختیار زن قرار گیرد.

مخاطب: یعنی واقعا مراجع اجازه داده اند که تعدد زوجات تحت اختیار زن باشد نه مرد؟

من: فتاوای مراجع محترم در مورد این که آیا زن اول می‌تواند شرط کند که برای ازدواج مجدد اجازه او لازم باشد، یا شرط کند که در صورت ازدواج مجدد، زن وکیل باشد که خودش را طلاق دهد، بدین قرا ر است:
آیات عظام تبریزى، سیستانى و صافى: آرى، این شرط صحیح و نافذ است و اگر شوهر بعد از ازدواج، به این شرط عمل نکرد و ازدواج مجدد نمود، گناه کرده است.(آیت‏‌الله سیستانى، منهاج الصالحین، ج 2، م 333؛ آیت‏‌الله تبریزى، منهاج الصالحین، ج 2، م 1395؛ آیت‏‌الله صافى، جامع‌‏الاحکام، ج 2، 5521.)
آیت‏‌الله وحید: اگر شرط کند: «زن وکیل شوهر باشد، چنان‌چه شوهر ازدواج مجدد نماید، خود را طلاق دهد» صحیح است. آیت‏‌الله وحید، منهاج الصالحین، ج 3، م 9531.
آیات عظام امام، بهجت، خامنه‌‏اى، فاضل، مکارم و نورى:  اگر شرط کند: «زن وکیل شوهر باشد، چنان‌چه شوهر ازدواج مجدد نماید، خود را طلاق دهد»، صحیح است.( امام، استفتاءات، ج3، احکام ازدواج، س 55؛ آیت‏‌الله مکارم، استفتاءات، ج 2، س 907؛ آیت‏‌الله خامنه‏‌اى، استفتاء، س 7؛ آیت‏‌الله فاضل، جامع‌‏المسائل، ج 1، س 1533؛ آیت‏‌الله نورى، استفتاءات، ج 2، س 637 و توضیح‏المسائل، م 2534 دفتر آیت‌‏الله بهجت).

مخاطب: آیا این فتوا ها به اجرا نیز در می آیند؟

من: دقیقا این فتوا ها به اجرا نیز در می آیند چنان‌که امروزه نیز بر همین مبنا، تمام ازدواج‌های رسمی با این شرط ضمن عقد به ثبت می‌رسد، یعنی در دفترچه های سند رسمی ازدواج در بند دهم، مرد متعهد می شود که ازدواج مجدد او تنها و تنها با اجازه زن اولش باشد.

مخاطب: حالا اگر مرد متعهد شود که ازدواج مجدد او تنها با اجازه زن اولش باشد، چه حمایتی برای زن را در پی دارد؟

من: در دست داشتن اختیار تعدد زوجات مرد، برای زن یک امتیاز انکار ناپذیر است و همین که بحث تعدد زوجات تحت اختیار زن در آید، به شکل موثر، مواردی راه‌بردی را در راستای حمایت از زن و جامعه بانوان تحت اختیار زنان قرار می‌دهد، از جمله این موارد این‌که بسیار دیده شده، زن اول نازاست، اما می‌خواهد تحت حمایت شوهرش باشد، لذا نه تنها به شوهرش اجازه می‌دهد همسر دیگری را اختیار کند، یا این‌که زن، به یک بیماری خاصی دچار می‌شود که نمی‌تواند روابط زناشویی را ادامه دهد، اما نمی‌خواهد طلاق بگیرد و...

مخاطب: یعنی اسلام اجازه تعدد زوجات را به خاطر مسائل شخصی زنان داده نه مسائل اجتماعی؟

من: باید به این نکته نیز توجه داشت که اساسا بحث تعدد زوجات اختراع اسلام نیست، بلکه از گذشته در بیشتر کشورها و اقوام، بحث تعدد زوجات رایج بوده، چراکه وقايعی چون جنگ‌، مواجه بودن مردان با خطرات جدی زندگی چون مرگ در كارگاه‌ها، معادن و كارهای سنگين، باعث می‌شد كه عده مردان كمتر از عده زنان باشد، لذا جوامع از دیر باز برای مشکل بی‌سرپرستی زنان بی‌شوهر، چاره‌ای غیر از تعدد زوجات نداشته‌اند. چنانکه  پس از جنگ جهانی دوم در آلمان چند هزار زن بیوه که سرپرستان خود را در جنگ از دست داده بودند به تظاهرات پرداختند و از کلیسا درخواست کردند که چند همسری را مجاز بدانند، ولی کلیسا در برابر این درخواست سرسختی نشان داد و همین باعث شد که پس از آن فساد و بزهکاری در آلمان به شدّت رواج یابد.[المیزان، علامه طباطبایی، ج۴، ص۳۱۴] اسلام هم برای حل مسائل شخصی زنان و هم حل چنین معضلات اجتماعیی اجازه تعدد زوجات را داد.

مخاطب: اینکه تعدد زوجات در اختیار زن اول باشد، ظلم به زن دوم نیست؟

من: نه، زیرا او نیز می‌تواند برای ازدواج بعدی شرط ضمن عقد داشته باشد و ازدواج سوم با نظر هر دوی آن‌ها باشد.

مخاطب: خیلی ممنون از پاسخ های کامل شما.

____________________________________________

نهج الفصاحة (مجموعه كلمات قصار حضرت رسول صلى الله عليه و آله)، پاینده، ابوالقاسم، دنياى دانش‏، تهران‏.
المیزان، علامه طباطبایی، ترجمه سید محمد خامنه، بنیاد علمی و فکری علامه.
وسايل الشيعه، حرّ عاملي، محمد بن حسن، مؤسسة آل البيت، قم، 1409 ق.