در ایام نامزدی نفقه به زن تعلق می گیرد؟بعد از عقد نامزدی دختر که هنوز منزل والدین است آیا نفقه دارد؟آیا می تواند از نزدیکی کردن شوهر جلوگیری کند؟و آیا پسر بعد از نامزدی،با وجود اینکه بخشی از مهریه را پرداخت کرده،می تواند نامزدی را بهم بزند؟در آن صورت تکلیف هدایایی که در این دوره رد و بدل شد،چه می شود؟اصلاً«نامزدی»در قانون ما چه قاعده ای دارد؟
«نامزدی»فقط یک وعده ازدواج است که هرگز ایجاد زوجیت نمی کند.بنابراین هر یک از طرفین(چه پسر و چه دختر)مادامی که عقد نکاح واقع نشده،می تواند از وصلت امتناع کند و طرف دیگر نمی تواند به هیچ وجه او را مجبور به ازدواج کرده و یا از جهت امتناع از وصلت،خسارتی را مطالبه کند.حال چه تماماً یا بخشی از مهریه پرداخت شده باشد و چه پرداخت نشده باشد.(هر چند پرداخت مهریه در این مرحله،الزام قانونی ندارد.)
تکلیف هدایای دوره نامزدی نیز کاملاً در این گونه مواقع روشن است که چون«نامزدی»به عنوان مقدمه یک ازدواج دایم،منتفی شده،خود به خود طرفین می توانند هدایای خودشان و یا حتی خانواده هایشان را از دیگری مطالبه کنند.البته این موضوع که به صراحت در ماده 1037 قانون مدنی آمده است،مانند بسیاری دیگر از مواد قانون مدنی در باب حقوق و تکالیف خانواده،قطعاً تحت الشعاع مسائل عرفی،اجتماعی،عاطفی و خانوادگی است و مفاد آن نمی تواند خیلی تعیین کننده باشد.و اما دربارۀ نفقه باید گفت،به صرف عقد،نفقه با شرایطی به زن تعلق می گیرد.
و اما بخش پایانی پرسش شما،درباره قاعدۀ نامزدی:در عرف،خواستگاری مرد از زن برای ازدواج و موافقت زن با پیشنهاد وی را اصطلاحاً«نامزدی»می گویند که دوره ای دارد و هر یک از آن دو،نامزدهای دیگری خوانده می شوند.البته پیشنهاد زناشویی از طرف مرد و موافقت زن با این امر،ایجاد تعهد به انعقاد زوجیت نمی کند.نامزدی مدت ندارد و مادام که یکی از زوجین آن را بر هم نزند،باقی خواهد بود.
دورۀ نامزدی به دوره ای گفته می شود که دختر و پسری که در صدد ازدواج و آغاز زندگی جدید و مستقل هستند،برای آشنایی هر چه بیشتر در آن قرار می گیرند.در این دوره،دختر و پسر به نام یکدیگر مقید می شوند تا برای دیگری مجال خواستگاری نباشد.البته در این دوره،پسر و دختر و خانواده های آنها به منظور شناخت همه جانبه و تدارک آغاز یک زندگی خوب و موفق،مقدمه ای را برای آشنایی طرفین و ازدواج آغاز می کنند که برای برنامه ریزی مربوطه با هدف ایجاد یک زندگی مستمر و دائمی،ضروری است.
با این حال،باید پذیرفت که نامزدی،الزامی به وصلت زناشویی ایجاد نمی کند و طرفین می توانند آن را بر هم بزنند،زیرا وعده ازدواج،تعهد به آن نیست و البته امکان بر هم زدن نامزدی نیز منافاتی با مسئولیت ناشی از سوء استفاده از این حق ندارد.به همین دلیل،در صورت به هم خوردن وصلت مورد نظر،طرفین می توانند هدایایی را که به یکدیگر یا به اعضای خانواده داده اند،مطالبه کنند.اگر عین همان هدایا موجود نباشد،مستحق قیمت هدایایی خواهند بود که عادتاً نگهداشته می شود،مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.بدیهی است که منظور از این هدایا،هدایای دوران نامزدی بوده و هدایای پیش از آن،مشمول مقررات حاکم بر هبۀ اموال(بخشش اموال) است.
این هدایا نیز به دو دسته تقسیم می شود:دسته اول،هدایای مصرف شدنی است(مانند گل یا شیرینی)که به طور طبیعی،بخشیده می شود و تلف آن،ضمانتی را ایجاد نمی کند.
و دسته دوم،هدایایی است که بر حسب عادت،نگهداری می شود،مانند طلا،زیورآلات و لباس که بر حسب رویه استرداد می شود،مگر اینکه توافق دیگری صورت گیرد.در این میان،حلقه نامزدی از جایگاه ویژه ای برخوردار است؛به نحوی که تلف همراه با تقصیر این گونه هدایا ضمان آور است.تکلیف نامه های طرفین نیز روشن است؛این نامه ها اگر چه در صورت بقاء قابل استرداد است،اما در صورت از بین رفتن آن،نمی توان مطالبه خسارت کرد.
با حذف ماده 1036 از متن قانون مدنی دربارۀ خسارت ناشی از بر هم زدن نامزدی،ظاهراً می توان این موضوع را طبق اصل 40 قانون اساسی دنبال کرد.یر اساس این اصل؛«هیچ کس نمی تواند اعمال خویش را وسیله ضرر به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد».به علاوه آنکه مطابق ماده 1 قانون مسئولیت مدنی،«هر کس بدون مجوز قانونی،عملاً یا در نتیجه بی احتیاطی به جان،سلامتی،مال،آزادی،حیثیت،حسن شهرت یا به هر حق دیگری که به موجب قانون برای افراد ایجاد گردیده،لطمه ای وارد نماید که موجب ضرر مادی یا معنوی فرد دیگری شود،مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود می باشد».
با این اوصاف،بر خلاف ماده 1036 سابق قانون مدنی که صرفاً،ناظر به خسارت مادی بوده است،در اینجا پرداخت کلیه خسارات،اعم از مادی و معنوی در هر حالت(چه عمد و چه سهو)پیش بینی شده و از این منظر،دختر یا خانوادۀ او که اغلب از نظر روحی و عاطفی آسیب می بینند،و می توانند ضمن تقدیم دادخواست به مرجع قضایی مربوطه،جبران خسارت وارده(مادی و معنوی)ناشی از برهم خوردن نامزدی را مطالبه کنند.البته این نظر مخالفانی هم دارد آنان معتقدند این گونه خسارات قابل مطالبه نیست.
البته باید تاکید کرد که بحث از خسارات وارده و شیوۀ جبران آن،فقط در صورت برهم خوردن عادی نامزدی،آن هم با دلایل موجه مصداق دارد،نه در مواردی که در اثر فوت یکی از نامزدها،وصلت منتفی شده است.بنابراین،در صورت تلف هدایای مربوطه در اثر تقصیر هدیه گیرنده،دیگر قیمت آن هدیه با فوت یکی از دو نامزد قابل مطالبه نخواهد بود.
منبع:مجموعه پرسش و پاسخ های حقوقی
گردآوری و تدوین:معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه