-از جمله مهمترین نیازهای عاطفی و روانی کودکان در خانواده کمک به تقویت عزت نفس آنان است.
به‌جرأت می‌توان گفت هیچ پدر و مادری را نمی‌توان یافت که خواهان اقتدار و قدرت فرزندان خود در زندگی فردی و اجتماعی نباشند. یکی از شاخص‌های بسیار مهمی که در زندگی فردی و اجتماعی به فرزندان اقتدار، امید و قدرت می‌بخشد عنصر و ویژگی عزت‌نفس و خودباوری است. این عنصر حیاتی، آثار و برکات فراوانی را در زندگی برای افراد به ارمغان می‌آورد. ارتباط نزدیک و معناداری میان تقویت روحیه خودباوری و دستیابی به قله‌های مهم پیشرفت و موفقیت در زمینه‌های مختلف علمی، اخلاقی، تربیتی، اقتصادی و اجتماعی وجود دارد. در واقع انسان‌های بزرگ، سهم عمده‌ای از پیروزی‌های خود را مدیون این شاخص حیاتی هستند. از طرفی برای دستیابی به این ویژگی درونی، می‌بایست آن را در دوران کودکی تقویت کرده و به دنبال رفع نواقص و چالش‌های آن بود.
برگزیدن روش صحیح فرزندپروری
قبل از بیان هر نکته و مطلبی باید به این موضوع توجه جدی داشت که، برای پرورش فرزندانی خودباور و عزتمند به‌طورکلی ابتدا باید والدین شیوه صحیح فرزندپروری در مسیر تربیت دینی و اخلاقی را مورد مطالعه و بررسی قرار دهند؛ چرا که شیوه و الگوی انتخابی آنها ارتباط مستقیمی با عملکرد و خلقیات فرزندان ایشان دارد و اگر شیوه تربیتی هوشمندانه و منطقی باشد بی‌شک شاهد خودباوری و تقویت عزت‌نفس در فرزندان خواهیم بود. در ادامه به برخی از عناصر مهم فرزندپروری هوشمندانه که تأثیر مستقیم بر خودباوری فرزندان دارد، اشاره خواهیم کرد.
تکنیک‌های بهبود عزت‌نفس و خودباوری در فرزندان
استفاده هوشمندانه از ابزار تکریم و احترام
یکی از مهمترین و کاربردی‌ترین تکنیک‌هایی که تأثیر مثبت و مفیدی بر تقویت عزت‌نفس فرزندان دارد، استفاده از ابزار تکریم و احترام هوشمندانه است. اگر والدین در تربیت دینی و اخلاقی فرزندان خود مهارت استفاده صحیح از ابزار و تکنیک تکریم و احترام را داشته باشند، فرزندان به طور غیرمستقیم به ارزش ذاتی خویش پی برده و تلاش می‌کنند که رفتار و عملی که موجب تضعیف آن جایگاه در خانواده می‌شود را از خود نشان ندهند. استفاده هوشمندانه از تکنیک تکریم به این معنا است، که والدین هیچ‌گاه نباید به دنبال تخریب و تضعیف شخصیت فرزند خود باشند، رفتاری که آنها را در محیط خانواده و یا اجتماع خورد و ناچیز می‌کند، از خود نشان نمی‌دهند، با نام‌های تحقیرآمیز او را مورد خطاب قرار نمی‌دهند، بی‌جهت صحبت کودکان را قطع نمی‌کنند، در حین صحبت‌کردن تمام‌رخ به او نگاه می‌کنند و برای صحبت‌ها و کارهای خلاقانه‌ای که انجام می‌دهند اهمیت قائل می‌شوند و ...
اگر در سبک زندگی حضرات معصومین (علیهم السلام) دقت و تأمل نماییم، متوجه خواهیم شد که ایشان بهترین و زیباترین رفتارها را با فرزندان و کودکان داشته‌اند. جلوه‌های ناب تربیتی را می‌توان در سبک زندگی پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و اله) مشاهده کرد: در منابع روایی نقل شده است: «رسول اکرم - صلی‌الله علیه و اله - نشسته بود، حسن و حسین (علیهماالسلام) وارد شدند، حضرت به احترام آنها از جای برخاست و به انتظار ایستاد، حرکت آن دو به‌سوی پیامبر به طول انجامید. رسول اکرم (صلی‌الله علیه و اله) به‌طرف کودکان پیش رفت و از آنان استقبال نمود، هر دو را بر دوش خود سوار نمود و فرمود: فرزندان عزیز، مرکب شما چه خوب مرکبی است و شماها چه سواران خوبی هستید!».[1]
مسئولیت و نقش دادن به کودک در زندگی
باید به این موضوع توجه داشت که کودکان همواره به دنبال اثبات خود بوده و به دنبال کشف موضوعات جدید برای خود می‌باشند. آنها دوست دارند که بسیاری از کارها را تجربه کرده و توانایی و استعدادهای خود را به دیگران نشان دهند. شاید کارهایی که آنها انجام می‌دهند در نگاه اول بسیار ساده و ناچیز به ذهن برسد، این در حالی است که پیروزی و موفقیت در همین امور ساده، برای آنها بسیار شیرین و زیبا است؛ چرا که این پیروزی‌ها برای آنها نوعی کمال‌طلبی است که با فطرت آنها عجین شده است. ازاین‌رو در منابع روایی برخی مسئولیت‌های دینی برای کودکان برشمرده شده است. در ادامه به روایتی در این‌خصوص اشاره می‌کنیم.
«امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرمایند: ما کودکان خود را وقتی پنج‌ساله شدند به خواندن نماز امر می‌کنیم و شما کودکانتان را وقتی هفت‌ساله شدند، به خواندن نماز وادارید. ما کودکانمان را وقتی به سن هفت‌سالگی رسیدند امر می‌کنیم تا هر مقدار از روز را که می‌توانند روزه بگیرند نصف روز یا کمتر و یا بیشتر، و هرگاه تشنگی و گرسنگی بر آنان غالب شد افطار کنند، تا بدین ترتیب به روزه گرفتن عادت کنند و توان آن را بیابند و شما نیز وقتی کودکانتان نه‌ساله شدند به آنان دستور دهید تا هر مقدار از روز را که می‌توانند روزه بگیرند و هرگاه تشنگی بر آنان غلبه کرد روزه‌شان را باز کنند».[2]
رعایت عدالت و مساوات میان فرزندان
رعایت‌نکردن مساوات و عدالت میان فرزندان، به‌خصوص کودکان، می‌تواند ضربه بسیار سخت روحی را برای آنها به‌دنبال داشته باشد به‌طوری‌که این شائبه و توهم برای آنها به‌وجود می‌آید که بهره‌مند نشدن از عدالت والدین به‌خاطر وجود نقص و یا کاستی است که در آنها نهفته و یا این‌چنین تصور می‌کنند که دیگری چون بهتر است و دارای محاسن بیشتری است مورد تکریم قرار گرفته است. باری به هر جهت اثر منفی عدم رعایت عدالت و مساوات میان فرزندان، چیزی نیست که مورد انکار قرار گیرد، ازاین‌رو در منابع روایی نیز همواره به رعایت این شاخص دینی میان فرزندان تأکید شده است، «اِعْدِلُوا بَینَ اَوْلادِکمْ کما تُحِبّونَ اَنْ یعْدِلُوا بَینَکمْ؛[3]بین فرزندان خود به عدالت رفتار نمایید، همان‌طور که مایلید فرزندان شما بینتان به عدل و داد رفتار کنند».
پی نوشت ها:
[1]. مناقب آل أبي طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج3، ص388.
[2]. الکافي، ج4، ص124 ، ح1.
[3]. بحار الأنوار، ج101، ص92، ح16.
بر اساس آموزه های دینی و اسلامی راهکارهای طلایی برای کمک به تقویت عزت نفس کودکان وجود دارد از جمله این موارد عبارتند از تکریم و احترام به آنها در محیط زندگی و همچنین به فراخور توانایی و ظرفیتشان اعطای مسئولیت به آنها.