معوذتین

با توجه به معنای سوره ناس و فلق که هردو برای پناه بردن هستند و با جمله «قل اعوذ برب... » شروع می شوند، چرا خداوند دو سوره را درباره پناه بردن به خود نازل کرده است؟!  این دو سوره از لحاظ محتوایی با هم چه فرقی دارند؟

در پاسخ می گوییم:
درست است که این دو سوره از جهت ضرورت اصل نیاز انسان به پناهندگی و اعاذه به خداوند از شر و بدی، با یکدیگر مشترک هستند اما، از جهت محتوایی هر کدام  اشاره به نوعِ خاصی از پناهندگی و اعاذه دارد؛ زیرا که شر و بدی های پیش روی انسان علل متفاوتی دارد. شاهد مطلب با تدبر در خود آیات این دو سوره به دست می آید:

دشمن بیرونی
در سوره مبارکه فلق نوعِ دشمنی ها از نوع بیرونی می باشد که از جمله آن ها شرِّ شبِ تار است (غالبا بهترین زمان برای گناه و قتل و غارت و دزدی همین زمان ست).[۱]  دوم، شرِ جادوگرانی است که با گره زدن هایِ خاصِ خود سعی می کنند، مانعِ پیشرفت های فردی و اجتماعی انسان بشوند.[۲] سوم، شرِ حسودان، در هنگامی که حسادت می‌ورزند.[3]هر سه مورد از عوامل بیرون از ذهن و وجود انسان می باشند.

دشمن درونی
درصورتی که سوره مبارکه ناس اشاره به دشمنِ در درون سینه ها دارد. «خناس» از راه فساد در اندیشه، انسان را به انحراف در عمل می کشاند؛ از همین رو می فرماید: «(پناه می برم) از شر خنّاس.[4] که در دل ها وسوسه می کند.[5] هرچند فکر گناه در لحظه ارتکاب آن، گناه به حساب نمی آید، ولی قدرتِ اندیشه می تواند جهت دهی و آماده سازی عمل های درست و غلط را شکل دهد.

بنابراین درس مهم از هردو سوره پناه بردن از شرهای درونی و بیرونی به ذات باری تعالی ست. زیرا که همه امور به او باز می گردد.[6]

پی نوشت
[1] سوره فلق، آیه 3 «وَمِنْ شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ؛ و از شر تاريكى چون فراگيرد.»
[2] سوره فلق، آیه 4 «وَمِنْ شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِي الْعُقَدِ؛ و از شر دمندگان افسون در گره ‏ها.»
[3] سوره فلق، آیه 5 «وَمِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ؛ و از شر [هر] حسود آنگاه كه حسد ورزد.»
[4] سوره ناس، آیه 4 «مِنْ شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاس؛ از زیان وسوسه گر کمین گرفته و پنهان.»
[5] سوره ناس، آیه 5 «الَّذِي يُوَسْوِسُ فِي صُدُورِ النَّاسِ؛ آنکه همواره در سینه های مردم وسوسه می کند.»
[6] سوره آل عمران، 109 «وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ؛ و بازگشت همه امور (و موجودات) به سوی اوست.