تبیین و روشنگری نسبت به حق را نباید دخالت در امور و افکار دیگران تلقی کنیم. بر هر دانشمند و عالمی است که با منطق صحیح و استدلال عقلانی حق را برای جامعه روشن کند.
ما تا چه اندازه حق داریم در افکار و عقاید دیگران دخالت کنیم؟ آیا اظهار نظر بر خلاف باورهای دیگران کار اشتباه و غلطی است؟ نظر اسلام در این باره چیست؟ آیا گفت و گو درباره احکام و مسائل سایر مذاهب اسلامی به معنای دخالت در کار دیگران است؟
شکل‌گیری و گسترش جریانات تکفیری نظیر داعش تفکر غلطی را برای برخی ایجاد کرده و تصور می‌کنند هر گاه کسی به نقد زبانی و متنی سایر فرقه‌های اسلامی بپردازد، به دنبال آشوب و اختلاف‌افکنی است.
به یقین اقدامات و عملکردهای وحشیانه داعش در کشتار انسان‌هایی که مخالف عقیده آنان هستند، با هیچ عقل سلیم و منطقی سازگار نیست؛ اما بستن درب نقد و نظر به طور کلی را نیز باید امری اشتباه و نادرست دانست.
آیا نقد به معنای دخالت است؟
نقد افکار دیگران به معنای دخالت در امور آنان نیست. هدف از نقد، اصلاح و تصحیح باورها و عقاید خودمان و دیگران است. دخالت زمانی اتفاق می‌افتد که بکوشیم دیگران را بدون منطق و دلیل تابع گفتار و رفتار خود کنیم. در نقد زبانی تنها به دنبال آشکار کردن سخن صواب هستیم نه رفتار اهانت‌آمیز یا خشن نسبت به دیگران.
کتمان حق امری ناپسند از منظر قرآن
بیان حق و روشن کردن حقیقت برای سایر انسان‌ها نه تنها مذموم و ناپسند نیست؛ بلکه خداوند بارها در قرآن کسانی که علم خود را پنهان می‌کنند، مورد مذمت و سرزنش قرار داده است.
خداوند در ۱۵۹ سوره بقره کتمان کنندگان بینات و هدایت‌های الهی را مورد لعن و نفرین قرار می‌دهد:
«إِنَّ الَّذينَ يَكْتُمُونَ ما أَنْزَلْنا مِنَ الْبَيِّناتِ وَ الْهُدى مِنْ بَعْدِ ما بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتابِ أُولئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ يَلْعَنُهُمُ اللاَّعِنُون؛[۱] همانا كسانى كه آنچه را ما نازل كرديم از دلايل روشن و راهنمايىها پس از آنكه همه را براى مردم در كتاب روشن كردهايم، پنهان مىكنند، آنانند كه خداوند لعنت‌شان مىكند و لعنتكنندگان نيز لعنت‌شان مىكنند.»
بنابر این آیه اگر کسی عمدا از آشکار کردن حق دست برداشته و آن را پنهان کند، شامل لعن و نفرین خداوند می‌شود.
وظیفه‌ی بیان حق
بیان واقعیت احکام شریعت بنا بر آنچه از اهل بیت(علیهم‌السلام) به ما رسیده، امری مهم و ضروری است. هر کس به هر مقداری که علم دارد، وظیفه روشنگری و تبیین حقیقت را بر عهده دارد.
از حضرت رسول روایت شده که در این باره می‌فرمایند:
«لا يَنبَغي لِلعالِمِ أن يَسكُتَ عَلى عِلمِهِ؛[۲] سزاوار نیست برای عالم که از بیان دانش خود دم فرو بندد.»
در کنار این روایت و نظیر آن که سکوت عالم را سزاوار نمی‌داند، احادیث فراوانی نیز عالم را به آشکار کردن و نشر علم تشویق می‌کنند. این مضمون که زکات علم، نشر آن است بارها در روایات و احادیث تکرار شده است؛ امام صادق(علیه‌السلام) در روایتی با همین مضمون می‌فرمایند:
«زَكَاةُ الْعِلْمِ أَنْ تُعَلِّمَهُ عِبَادَ اللَّه؛[۳] زکات علم آموزش آن به بندگان خداست.»
تکرار این مضمون در احادیث اهل بیت(علیهم‌السلام)، اهمیت و جایگاه ویژه نشر علم را در آموزه‌های اسلام بیان می‌کند. همانطور که هر مسلمانی به اندازه‌ی دارایی خود، ملزم به پرداخت زکات است، هر عالم و دانشمندی نیز به اندازه علم خود، عهده‌دار تعلیم و نشر دانش در جامعه است.
نتیجه
با توجه به مطالبی که بیان شد، روشن گردید تبیین حقیقت به معنای دخالت در امور دیگران نیست. هر کس به هر اندازه که می‌تواند وظیفه دارد حق را آشکار کند و این وظیفه‌ای است که خداوند بر عهده عالمان و دانایان جامعه قرار داده است.
پی‌نوشت
[۱] سوره بقره، آیه۱۵.
[۲] المعجم الاوسط، ج۵، ص۲۹۸.
[۳] کافی(چاپ دارالحدیث)، ج۱، ص۱۰۱.
وظیفه هر صاحب علم و دانشی این است که با دلایل منطقی و عقلی حقیقت را برای سایر افراد جامعه تبیین کند. تبیین و بیان حق و حقیقت به معنای دخالت در امور دیگران و آسیب‌رساندن به آنان نیست.