از نگاه عقل و شرع، حفظ ارزش‌های دینی در اجتماع و جلوگیری از هنجارشکنی، ضرورت دارد. ازاین‌رو در مورد گناهانی که جنبه اجتماعی دارند، حد و تعزیر به عنوان مجازات، عنصری بازدارنده از ارتکاب جرم و در راستای حفظ سلامت روانی جامعه قرار داده شده است.
اسلام به عنوان یـک دین جامع و کامل، مجموعه‌ای از اعتقـادات و دسـتورهای عملـی اسـت که عمل به آن، سعادت دنیوی و اخروی را به دنبال دارد. قرآن مهم‌ترین منبع دسترسی به این آموزه‌هاست. البته باید توجه داشت که تمام آموزه‌ها و احکام شرعی به تنهایی در قرآن نیامده است؛ بلکه مفسران قرآن بسیاری از آموزه‌های دینی را بیان کرده‌اند. مفسران حقیقی و کامل قرآن، اهل‌بیت علیهم‌السلام هستند و بر اساس حدیث ثقلین[1]، تمسک به هر دو، یعنی قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام، جهت هدایت بشر لازم است.
ازاین‌رو نمی‌توان با تمسک به یک آیه، برداشتی درست و جامع از آموزه‌ای اسلامی به دست آورد؛ برای نمونه به این آیه از قرآن توجه کنید:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»؛[2] «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! شراب و قمار و بت‌ها و ازلامْ (نوعی بخت‌آزمایی) پلید و از عمل شیطان است. از آن‌ها دوری کنید تا رستگار شوید!»
استنباط غلط
ممکن کسی چنین برداشت کند که این آیهْ شراب، قمار و... را کارهایی شیطانی شمرده که به دلیل مستی و بُردوباخت، موجب دشمنی و سلب دوستی میان مردم می‌شود و کیفر دنیایی ندارد؛ چراکه در دو آیه بعد، در انتهای آیه به صراحت اعلام کرده که اگر به این توصیه پشت کردید، این را بدانید که تنها وظیفه رسول ما ابلاغ آشکار بوده است: «انَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ»؛[3] یعنی هیچ کیفر دنیایی برای این امور در کتاب خدا وجود ندارد و هرچه هست، مربوط به خدا و بندگان در قیامت است.
بررسی استنباط غلط
این برداشت نادرست و غلط است؛ زیرا توجهی به روایات و دیگر آیات قرآنی نشده است. از باب نمونه شرابخواری تنها عذاب اخروی در پی ندارد؛ بلکه در دنیا نیز دارای مجازات است. شرابخواری گناهی است که با محقق شدن شرایط، شرابخوار هشتاد ضربه شلاق می‌خورد.[4] البته جزای اصلی هر گناهی در آخرت است؛ ولی در مواردی که عمل تأثیر اجتماعی داشته باشد، مجازات دنیوی نیز برای آن در قرآن و روایات بیان شده است.
در واقع رفتارهای انسان می‌تواند ناظر به رابطه با خودش، خدا، محیط زیست و دیگران باشد. در مواردی که رفتار ناظـر به ارتباط انسان با انسان‌های دیگر یا به تعبیری اجتماعی باشد (مانند احکام خانوادگی، سیاسـی، فرهنگی، نظامی و...)، علاوه بر معصیت و پیامد اخروی عمل، مجازات دنیوی نیز در نظر گرفته می‌شود. از همین رو می‌توان مجازات تعیین‌شده برای قتل، زنا، لواط، سرقت و... (البته با شرایط خودش) را از این قسم برشمرد.
با توجه به نکات بیان‌شده می‌توان گفت از نگاه عقل و شرع، سلامت اخلاقی جامعه اهمیت بالایی دارد و جلوگیری از هنجارشکنی ضروری است. بر همین اساس در مورد برخی از گناهان نیز تعزیر قرار داده شده است. این مجازات حدی یا تعزیری، جنبه بازدارندگی و جلوگیری از جرم و گناه دارد.
پی‌نوشت:
[1]. سنن الترمذی، ج۵، ص۶۶۲، ح۳۷۸۶.
[2]. مائده، 90.
[3]. مائده، 92.
[4]. تحریرالوسیله، ج2، ص480.