نگاهی به سیاست‌های جمعیتی پاکستان

پاکستان با مساحت ۸۸۱٬۹۱۳ کیلومترمربع و با بیش از ۲۲۵ میلیون نفر جمعیت، پنجمین کشور پر جمعیت دنیا و پانزدهمین قدرت نظامی جهان است که در آسیای جنوبی واقع در غرب شبه قاره هند قرار گرفته است. این کشور از جنوب به دریای عمان، از غرب با ایران، از شمال با افغانستان، از شرق با هندوستان و از شمال شرق با چین هم‌مرز است.[1]

خوب است در ادامه، نگاهی هم به مقدار جمعیت، نرخ رشد جمعیت[2] و نرخ باروری کل[3] کشور پاکستان در سال‌های مختلف داشته باشیم .

رشد جمعیت پاکستان و پیش‌بینی آن بر اساس آمار سایت‌جهانی‌ وُرد مترز:
سال 1960 .................................... 44,988,690
سال 1970 .................................... 58,142,060
سال 1980 .................................... 78,054,343
سال 1990 .................................... 107,647,921
سال 2000 .................................... 142,343,578
سال 2010 .................................... 179,424,641
سال 2020 .................................... 220,892,340[4]

نرخ‌ رشد جمعیت:
سال 1960 .................................... 2.4
سال 1970 .................................... 2.7
سال 1980 .................................... 3.2
سال 1990 .................................... 3.2
سال 2000 .................................... 2.6
سال 2010 .................................... 2.2
سال 2020 .................................... 2.0[5]

نرخ‌ باروری ‌کل:
سال 1960 .................................... 6.60
سال 1970 .................................... 6.60
سال 1980 .................................... 6.53
سال 1990 .................................... 6.16
سال 2000 .................................... 5.04
سال 2010 .................................... 3.95
سال 2020 .................................... 3.39[6]

بر اساس پیش‌بینی‌ها، جمعیت این کشور تا سال 2050 به بیش از 338.000.000 نفر و میانگین سنی آن نهایتا به 30 سال خواهد رسید.[7]

علی‌القاعده کشورهای پرجمعیت به دلیل داشتن نیروی کار زیاد باید اقتصادی شکوفا هم داشته باشند اما برخلاف چین، در مورد پاکستان و هند، اینگونه نیست. بر اساس شاخص برابری قدرت خرید (PPP) در سال ۲۰۲۰، پاکستان در جایگاه 22 و  از منظر شاخص توسعه انسانی (HDI) (همچون آموزش، دسترسی به خدمات بهداشتی و امثال آنها) در جایگاه 152 در جهان قرار می‌گیرد؛ اما جمعیت زیاد بر قدرت نظامی نیز تاثیر مستقیم دارد؛ پاکستان یک قدرت هسته‌ای و ششمین ارتش رسمیِ بزرگ در دنیا (از نظر تعداد نفرات) است.[8]

با این‌حال، براساس پیش‌بینی‌ها از جمله موسسه مشاوره اقتصادی پرایس‌ واترهاوس‌کوپرز، (PwC)[9] اقتصاد پاکستان در طول سه دهه آینده از ایران، کانادا و ایتالیا جلو خواهد افتاد.

همچنین، پاکستان 3 مزیت‌ نسبت به آلمان دارد:
1. میان‌سنی جمعیت در پاکستان بسیار پایین‌تر از آلمان است:

بر این اساس، در سال ۲۰۱۸ میان‌سنی جمعیت آلمان ۴۷ سال، ایران ۳۰٫۳ سال و پاکستان معادل ۲۳٫۸ سال بوده است. این جمعیت جوانِ پاکستان همچنان در وضعیت «پنجره جمعیتی» قرار دارد.

2. جمعیت شهرنشین تا سال ۲۰۵۰ بسیار زیادتر خواهد شد و ابعاد بازار داخلی پاکستان وتوانایی تولید کالا وخدمات اوج خواهد گرفت؛
3. حضور متحدی قوی برای پاکستان به نام چین:
چین بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار خارجی در پاکستان است که برای کند کردن روند رشد اقتصادی دومین رقیب بزرگ اقتصادیش بعد از آمریکا (یعنی هند) روابط اقتصادی خود با پاکستان را محکم‌تر از گذشته کرده است.[10]

البته مسئولین پاکستان، بیشتر از این مزیت‌ها به‌دلیل ناهماهنگی رشد جمعیت پاکستان با رشد اقتصادی آن، نگران افزایش جمعیتند. عمران‌خان نخست‌وزیر سابق این کشور، كاهش منابع آبي و چالش امنيت غذايي را خطري جدي براي نسل آينده پاكستان می‌داند[11]و دیگرشخصیت‌های پاکستانی نیز معتقدند کمبود منابع مالی، منجر به فقر و باعث رودررویی طبقات اجتماعی و فشار اقتصادی بر بافت اجتماعی می‌شود.[12] لذا دولت پاکستان، کنترل نرخ زاد و ولد را از اولویت‌های برنامه‌های خود قرار داد. البته با سیاست‌هایی شبیه سیاست ایران در اواخر دهه60! از جمله:

- کاهش نرخ باروری از 6 به 4؛
- ایجاد مراکز مشاوره برای عدم بارداری؛
- نصب تابلوهای "فرزند کمتر، زندگی بهتر" در سطح معابر عمومی؛
- توزیع وسایل پیشگیری از بارداری و.. .[13]

در نهایت باید گفت پاکستان ابتدا باید با سیاست‌های دقیق، زیر ساخت‌های جمعیتی خود را تقویت کند تا رشد جمعیت نیز اثر خود را بر شکوفایی اقتصاد بگذارد و در صورتی که این کشور می‌خواهد سیاست تنظیم خانواده را پیش ببرد، باید مواظب باشد تا مانند ایران ناگهان با کاهش جمعیت غافلگیر نشود.

پی‌نوشت:
[1]. ویکی‌ پدیا: پاکستان، https://b2n.ir/wiki.pakestan.
[2]. نرخ‌ رشد‌ جمعیت: مقدار افزایش یا کاهش جمعیت یک منطقه را در یک سال نسبت به صد نفر از همان جمعیت را گویند.
[3]. نرخ‌ باروری‌کل(t.f.r): یا نرخ‌ فرزندآوری (Total fertility rate)، میانگین تعداد فرزندانی است که به ازای هر زن ۱۵ تا ۴۹ سال متولد شده است.
[4]. Pakistan Population،https://b2n.ir/wmp.pakistan.
[5]. https://b2n.ir/pgr.pakestan، https://b2n.ir/pgr.pakestan.
[6]. Pakistan/Birth rate، https://b2n.ir/fr.Pakistan.
[7]. Pakistan Population،https://b2n.ir/wmp.pakistan.
[8]. تجارت نیوز: آینده روشن همسایه ایران، https://b2n.ir/tejaratnews2.
[9]. PricewaterhouseCoopers.
[10]. تجارت نیوز: آینده روشن همسایه ایران، https://b2n.ir/tejaratnews2.
[11]. ایرنا: حرکت دولت پاکستان به سمت کاهش جمعیت، https://irna.ir/xjrDZN.
[12]. معاونت دیپلماسی وزرات امور خارجه: توسعه اقتصادی و کنترل رشد جمعیت در پاکستان، https://b2n.ir/economic2.
[13]. ویستانیوز: سیاست تنظیم خانواده در پاکستان، https://b2n.ir/vista2.