بر اساس آیات قرآن کریم حضرت ابراهیم علیه‌السلام، با اذن خداوند واسطه وجودبخشی گشته و مردگان را زنده می‌کرد.
سؤال: بر اساس آیه 160 سوره مبارکه بقره، حضرت ابراهیم علیه‌السلام از خدا می‌خواهد که زنده شدن مردگان را به آنها نشان دهد. چگونه است که این پیامبر بزرگ الهی به معاد باور نداشته و از خدا می‌خواهد زنده شدن مردگان را به او نشان دهد؟
پاسخ:
حضرت ابراهیم علیه‌السلام از پیامبران بزرگ الهی است. قرآن کریم نیز در آیات متعددی به تمجید ایشان پرداخته و از عظمت ایشان سخن به میان آورده است. صفاتی همچون «حَنيفاً»؛[1] «قانِتاً لِلَّهِ»؛[2] «صِدِّيقاً»؛[3] «مِنَ الْمُوقِنِينَ»[4] تنها بخشی از ویژگی‌های قرآنی این پیامبر صاحب شریعت است .
آیه شریفه‌ای که در متن سوال بدان اشاره شده است، نیز نه تنها بر نقصی در ایمان حضرت ابراهیم علیه‌السلام دلالت ندارد، بلکه نشانه‌ای از جایگاه والای ایشان است.
برای فهم این مطلب نیاز است به چند نکته توجه شد:
1. حضرت ابراهیم علیه‌السلام از خداوند متعال خواستند چگونگی زنده شدن مردگان را به ایشان نشان دهد: «رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِي الْمَوْتَىٰ»؛[5] «پروردگارا! به من نشان بده چگونه مردگان را زنده می‌کنی؟» این بدان معناست که ایشان به اصل معاد و زنده شدن مردگان یقین داشته و تنها می‌خواستند کیفیت وقوع آن را ببینند. مانند این که همه ما می‌دانیم برج ایفل وجود دارد، اما ممکن است از کسی بخواهیم تا ویژگی‌های آن را به ما نشان دهد.
2. درخواست حضرت ابراهیم علیه‌السلام صرفاً مشاهده نحوه زنده شدن اموات نبود. ایشان نمی‌خواستند ببیند که چگونه اجزاء متلاشی شده بدن حیوان به یکدیگر می‌پیونند. ایشان تمایل داشتند بدانند "خداوند" چگونه مردگان را زنده می‌کند. در واقع ایشان از چگونگی تأثیر علت سؤال داشتند نه از نحوۀ وقوع معلول.
برای مثال همه ما می‌دانیم که آتش باعث سوختن برگ می‌شود. اما این واقعه می‌تواند از دو جنبه مورد بررسی قرار گیرد؛ اول آنکه برگ چگونه می‌سوزد، مثلاً بافت آن چه تغییری می‌کند و... . دومین منظر این است که آتش چه تأثیری بر برگ می‌گذارد که باعث سوختن آن می‌شود. نگاه اول به نحوه وقوع معلول مربوط بوده و دیدگاه دوم به چگونگی تأثیر علت ارتباط دارد.
با توجه به این مطلب باید دانست که درخواست حضرت ابراهیم علیه‌السلام از خداوند مربوط به نحوه تأثیر علت است. ایشان می‌خواهند مشاهده کنند که خداوند چه تاثیری بر اشیاء می‌گذارد که موجب زنده شدن آنها می‌شود. از این رو در آیه شریفه از ضمیر مخاطب استفاده شده است «تو چگونه مردگان را زنده می‌کنی»؛ به عبارت دیگر این پیامبر بزرگوار به دنبال این است که چگونگی وجودبخشی خدا به موجودات را ببیند.
دلیل دیگر این مدعا، این است که خداوند حضرت ابراهیم علیه‌السلام را واسطه در زنده شدن مردگان قرار می‌دهد: « ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْيًا»؛[6] «بعد آنها را بخوان، به سرعت به سوی تو می‌آیند!». اگر سؤال ایشان صرفاً مربوط به چگونگی زنده شدن مردگان بود، خداوند می‌توانست یکی از حیوانات را در پیش روی ایشان زنده کند و نیازی به دخالت مستقیم شخص حضرت ابراهیم علیه‌السلام نبود. خداوند با این کار، شخص ایشان را واسطه وجودبخشی قرار داده و حقیقت عالم را به ایشان نشان دادند.
علامه طباطبایی رحمه‌الله دلیل دیگری را نیز مطرح می‌کنند. بنا بر فرموده ایشان عبارت پایانی آیه، از عزت و حکمت خدا سخن می‌گوید، نه از قدرت خدا: «وَاعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ»؛[7] «و بدان که یقیناً خدا شکست‌ناپذیر و حکیم است». به تعبیر ایشان اینکه خداوند متعال در انتهای آیه از "عزت" که نشانه نیازمندی موجودات به خدا و "حکمت" که بیانگر استحکام امر الهی است، سخن به میان آورده است، با نحوه وجود بخشی دوباره به مردگان سازگارتر است.[8]
از مجموع این نکات استفاده می‌شود که ماجرای بیان شده در سوره بقره، بیان فضیلتی بزرگ از حضرت ابراهیم علیه‌السلام است؛ زیرا بر اساس این آیه ایشان به اذن الهی به موجوات وجود بخشیدند.
پی‌نوشت:
[1]. آل عمران: 67؛ «یکتاپرست».
[2]. نحل: 120؛ «مطيع فرمان خدا».
[3]. مریم:41؛ «بسيار راستگو».
[4]. انعام: 75؛ «از اهل یقین».
[5]. بقره: 160.
[6]. همان.
[7]. همان.
[8]. طباطبايى، محمدحسين، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، 1390ش، ج2، ص368.