مدارا و گذشت، نقش بسزایی در ایجاد روابط خانوادگی و اجتماعی سالم و خوب دارد.
مدارا و گذشت، دو صفت و خلق انسانی هستند که رفتار انسان با خانه، خانواده و جامعه را مدیریت می‌کنند. مدارا و گذشت، انسان را به خویشتن‌داری و بردباری در برابر آزار دیگران و رفتار نرم و با ملاطفت دعوت می‌کنند. این خلق انسانی کمک زیادی می‌دهد تا رفتارهای اختلاف‌برانگیز کنترل، و نهاد خانه و محیط جامعه به محلی برای آرامش و سکون روح و جان تبدیل شود.
گونه‌های مدارا و گذشت
مدارا، گونه‌های مختلفی دارد؛ از جمله:
1. مدارا با همسر
رکن اصلی در محیط خانوده، همسر و زن است؛ رکنی که اگر بشکند، ستون خانه فرو می‌آید و به اهل خانه آسیب می‌زند. گاهی زن خانه به سبب توقعات بی‌جا، تصمیمات عجولانه و رفتارهای ناپسند، اسباب ناراحتیِ شوهر و بروز ناسازگاری و عصبانیت را در محیط خانه به وجود می‌آورد. در چنین حالتی با اینکه حق با شوهر است، اما نباید عکس‌العمل شوهر، عصبانیت، ناسازگاری، بدزبانی و... باشد؛ چراکه موجب عکس‌العمل طرف مقابل و بروز ناهنجاری‌ها می‌شود.
ازاین‌رو بهترین درمان در چنین اموری، مدارا و گذشت است؛ چنان‌که اهل‌بیت علهیم‌السلام برای برپایی آرامش و سکون در نهاد خانواده، بر صبر شوهر بر بداخلاقی‌های همسر سفارش کرده‌اند؛[1] برای مثال امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «با زنان در همه حال مدارا و نیکی کنید».[2]
2. مدارا با فرزند
مدارای با فرزندان از جمله مواردی است که در منابع دینی به آن سفارش شده است. فرزندان از جهت خلق‌وخو دارای رفتارهای متفاوتی هستند؛ رفتارهایی که گاهی به لجاجت و عدم اطاعت‌پذیری از والدین تبدیل می‌شوند. ازاین‌رو لازم است والدین با فراگیری تکنیک‌های تربیت، از بروز ناهنجاری‌های فرزندان جلوگیری کنند. از جمله این مهارت‌ها مدارا و گذشت، صبر و بردباری، محبت و مهربانی در مقابل رفتارهای لجوجانه فرزندان است.
3. مدارای با حسود
حسادت، رذیله‌ای زشت و مخربی ویرانگر برای آسایش و آرامش است. گاهى انسان با اشخاصى مواجه می‌شود که از روى حسادت، رفتارى ناشایست از خود نشان می‌دهند؛ رفتاری که گاهی با صدمه و لطمه زدن همراه است. در چنین حالتی باید با مدارا و مهربانی جلوی لطمه‌های او را گرفت. ازاین‌رو امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «انسان را از سه چیز، گریزى نیست: مشورت با افراد ناصح و دلسوز، مدارا با حسودان و دوستى با مردم».[3]
آثار مدارا و گذشت
1. کمان آرامش
مدارا و گذشت، کمان آرامش روح و جان است. ظهور و بروز این دو صفت در وجود آدمی، آرامش و امنیت را به خانه و جامعه ارزانی می‌دهد. تیری که انسان برای دست‌یابی به هدف پرتاب می‌کند، اگر با نیروی کمان مدارا تقویت نشود، هرگز به هدف نخواهد رسید.
2. آسان‌کننده سختی‌ها
ملایمت و مدارا، سختى‌ها را آسان مى‌کند؛ چنان‌که حضرت علی علیه‌السلام می‌فرماید: «ملایمت، سختى‌ها را آسان، و موانع محکم را باز مى‌کند».[4]
3. کم‌کننده لجاجت‌ها
مدارا، قلب‌ها را به هم نزدیک، محبت‌ها را زیاد، لجاجت‌ها را کم، و مخالفان را جذب می‌کند. امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «مدارا و خوش‌زبانی با مخالفان سبب جذب آنان است».[5] این اکسیر تربیت‌کننده به قدری قدرت جذب دارد که به فرموده امیر مؤمنان علی علیه‌السلام سلامت دین و دنیای انسان را تضمین می‌کند.[6]
4. اصلاح رفتارها
مدارا نه‌تنها سبب رشد افراد می‌شود، بلکه موجب اصلاح رفتارها و کاهش برخی ناهنجاری‌ها می‌گردد. امیر مؤمنان علی علیه‌السلام می‌فرماید: «با همسران ناسازگار خود مدارا کنید و با آنان به نیکی سخن بگویید. شاید رفتارشان درست شود».[7]
4. داشتن فواید معنوی
محبوبیت و قرب الهی، اجر شهید و شهادت، برخورداری از درجات صبر، رضا و عاقبت‌بخیری، تنها بخشی از فواید و آثار معنوی مدارا و گذشت است که در منابع روایی بازتاب داده شده است.[8]
زیرساخت‌های مدارا
شکل‌گیری مدارا در وجود آدمی نیاز به تلاش و کوشش فراوان دارد. اگر انسان بخواهد به این اکسیر درمانگر برسد باید صبر و حلم، حسن خلق، کنترل خشم و غضب، ترک عجله و ترک مخاصمه و جدل را در خود تقویت کند. لازمه رسیدن به این داروی درمانگر این است که انسان عواقب کارهای خود را بسنجد و کاری انجام ندهد که بعدها برای او پشیمانی به دنبال آورد.
رهیافت
مدارا و گذشت، نقش بسزایی در تربیت خانه، خانواده و جامعه دارند؛ دل‌های سخت را نرم، بداخلاقی‌ها را مهربان، و زشتی‌ها را به زیبایی تبدیل می‌کنند.
پی‌نوشت:
[1]. حرعاملی، وسائل‌الشیعه، ج20، ص172-174.
[2]. تمیمی‌آمدی، غررالحکم والدررالکلم، ص529.
[3]. ابن‌شعبه حرانی، تحف‌العقول، ص318.
[4]. خوانساری، شرح غررالحکم، ج۲، ص۴۵.
[5]. نوری، مسترک‌الوسائل، ج۹، ص۳۶.
[6]. ابن‌شعبه حرانی، تحف‌العقول، ص275.
[7]. صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۵۵۴.
[8]. ر.ک: نوری، مستدرک‌الوسائل، ج9، ص36.