گزارش‌های تاریخی بیان‌گر آن است که حکم ارتداد در زمان پیامبر(ص) اجرا شده است؛ البته اگر از نگاه تاریخی اثبات شود که در صدر اسلام، هیچ مرتدی هم به قتل نرسیده، دلیل بر آن نخواهد بود که این حکم در اسلام وجود ندارد.
قدرت معنوی و نفوذ بی‌مانند اسلام بر قلب‌ها سبب شده تا هر اندیشمند مسلمانی به فکر تبلیغ این دین الهی به سبک و سلیقه شخصی خود باشد. برداشت‌های متفاوت از معارف اسلامی، نه تنها دارای کثرت هستند، بلکه گاه اختلاف آنها واقعاً معنادار است و نمی‌توان وجه اشتراکی میان آنها پیدا کرد.
البته از آنجایی که دین اسلام با آزادی اندیشه مخالفت ندارد و خداوند انسان‌ها را به‌گونه‌ای آفرید که بتوانند خودشان تصمیم بگیرند و مسیر سرنوشت را خودشان انتخاب کنند، نباید نسبت به تعداد بالای این قرائت‌ها ابراز نگرانی کرد؛ بلکه نگرانی آنجاست که قرائت‌هایی از اسلام عزیز به دنیا عرضه شود که با روح تعالیم اسلامی در تضاد بوده و چهره‌ای وارونه و نادرست از این دین الهی نشان دهد.
انکار ارتداد در تاریخ اسلام
توضیح و توجیه حکم ارتداد در اسلام، به یکی از چالش‌های مهم در میان اندیشمندان مسلمان تبدیل شده است. فقهای مسلمان تاکید کرده‌اند که ارتداد بر دو قسم فطری و ملی می‌باشد و حکم آنها در زن و مرد، تفاوت دارد. همچنین بر اساس فقه اسلامی، تحقق ارتداد یک مسلمان و حکم به اعدام آن، راحت انجام نمی‌پذیرد و شرایط بسیار سخت و پیچیده‌ای دارد.[1]
با این وجود، افرادی به ظاهر مسلمان ادعا می‌کنند که حکم ارتداد در اسلام، موقت بوده و بر اساس آنچه که یک دوره زمانی خاص اقتضا می‌کرده، تشریع شده است. حتی این افراد مدعی آن هستند که در زمان پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله هیچ کسی نبوده که به دلیل ارتداد، کشته شده باشد.
اما واقعیت‌های قرآنی و تاریخی بر خلاف این ادعا را نشان می‌دهد.
سختی‌های تبلیغ اسلام در مکه
هنگام حضور خاتم الانبیاء صلی‌الله‌علیه‌وآله در مکه، زندگی مسلمانان با سختی‌های فراوانی روبرو بود. مشرکان و بت‌پرستان مکه با استفاده از هر شیوه و ابزاری، تلاش می‌کردند تا پیروان اسلام عزیز را از پذیرش این دین الهی منصرف کنند. تحریم اقتصادی، تهدید و شکنجه از مهم‌ترین اقدامات آنان به شمار می‌آمد.
مسلمانان ثابت‌قدم نیز بر اساس ایمان قوی به حقانیت اسلام و روحیه بسیار بالایی که به دست آورده بودند، در برابر این فشارها صبر و تحمل می‌کردند و البته آزار و اذیت‌های فراوانی را به جان خریدند. یاسر و سمیه دو مسلمانی هستند که در زیر فشار شکنجه‌های بی‌رحمانه مشرکان مکه، جان خود را از دست دادند.
ارتداد مسلمانان نخستین
اما با این وجود، نمونه‌هایی از ارتداد و اجرای حکم فقهی آن، در زمان پیامبر صلى‌اللَّه‌عليه‌وآله نقل شده است. بر اساس احادیث و گزارش‌های تاریخی، رسول‌الله صلى‌اللَّه‌عليه‌وآله پیش از فتح مکه، به مسلمانان فرمان دادند تا پس از فتح مکه، به کسی صدمه و آزار نرسانند، مگر كسانى كه شمشیر کشیده و بخواهند با سپاه اسلام مبارزه کنند. این حکم شامل تمام افراد حاضر در مکه می‌شد، مگر چند نفر که از این حکم استثنا شدند. یکی از آن افراد، شخصی به نام «عبدالله‌بن‌خطل» بود که پس از اسلام، مرتد شد و اشعار زشتی در مورد پیامبر سروده بود. او پس از فتح مکه، هنگامی که خود را به پرده کعبه آویخته بود، توسط یکی از مسلمانان براساس حکم ارتداد کشته شد.[2]
خداوند درباره کسانی که مرتد شده‌اند، در آيه‌اى می‌فرماید: «كسانی‌كه در حال ستمكارى بر خويشتن، فرشتگان جانشان را گرفتند، بدان‌ها گفتند: شما را چه می‌شد؟ گفتند: ما در سرزمين مكه، زبون و بيچاره بوديم. فرشتگان گفتند: مگر زمين خدا وسعت نداشت، تا در آن هجرت كنيد؟ اينان جايشان دوزخ است و چه بد سرانجامى است».[3]
استواری در قانون‌گذاری
البته برای پاسخ به این‌گونه ادعاها هیچ نیازی به ارائه مسائل تاریخی نیست؛ بلکه قانون اسلام که برگرفته از کلام خدا (قرآن کریم) و سنت معصومان علیهم‌السلام است، برای اجرای هر حکمی از جمله حکم ارتداد کافی است. حتی اگر از نگاه تاریخ اثبات شود که در صدر اسلام، هیچ مرتدی به قتل نرسیده، دلیل بر آن نخواهد بود که این حکم در اسلام وجود ندارد و یا آنکه باید در زمان‌های بعدی، نادیده گرفته شود.
تعیین حکم ارتداد در شریعت اسلامی مانند یک ابزار پیشگیری از وقوع هرگونه توهین و افترا به ساحت قدس الهی و نبوی می‌باشد تا هر انسان دورافتاده از خرد، به خود اجازه جسارت به مقدسات اسلامی را ندهد که در غیر این صورت در بالاترین سطح با او برخورد قاطعانه می‌شود.
پی‌نوشت:
[1]. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بيت عليهم‌السلام، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى، ج1، ص: 340.
[2]. العسقلاني، ابن حجر، الإصابة، دار الكتب العلمية، ج3، ص: 48؛ الأمين، محسن، أعيان الشيعة، دار التعارف، ج1، ص: 276.
[3]. نساء/97.