از پیامبر صلى الله علیه و آله نقل شده كه دو آیه آخر سوره بقره را فراگیرید و به دختران و پسرانتان بیاموزید؛ زیرا آن دو هم قرآن و هم دعا است و خشنودى خداى رحمان را در پى دارد.
سوره بقره با آیات آمن الرسول و دعای " رَبَّنَا لاَتُؤَاخِذْنَا إِن نَّسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلاَ تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلاَ تُحَمِّلْنَا مَا لاَطَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَآ أَنتَ مَوْلاَنَا فَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ " ختم میشود.
آیات ۲۸۵ و ۲۸۶ سوره بقره را به‌جهت آنکه با عبارت «آمَنَ الرَّسُولُ» آغاز می‌شوند، آیات آمَنَ الرَّسول نامیده‌اند.[۱]
از پیامبر صلى الله علیه و آله نقل شده كه این دو آیه را فراگیرید و به دختران و پسرانتان بیاموزید؛ زیرا آن دو هم قرآن و هم دعا است و خشنودى خداى رحمان را در پى دارد.
متن و ترجمه آیات آمن الرسول
آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْهِ مِن رَّبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَ مَلآئِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لاَنُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ وَ قَالُواْ سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَ إِلَيْكَ الْمَصِيرُ * لاَيُكَلِّفُ اللّهُ نَفْسًا إِلاَّ وُسْعَهَا لَهَا مَا كَسَبَتْ وَ عَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ رَبَّنَا لاَتُؤَاخِذْنَا إِن نَّسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلاَ تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلاَ تُحَمِّلْنَا مَا لاَطَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَآ أَنتَ مَوْلاَنَا فَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ
پيامبر به آنچه از پروردگارش به او نازل شده است باور دارد و مؤمنان [نيز]؛ همه به خدا و فرشتگان و كتابها و پيامبرانش باور دارند؛ [زبان حالشان اين است كه:] تفاوتى ميان هيچ يك از پيامبرانش قائل نيستيم؛ و گفتند: [حكم خدا را] شنيديم و اطاعت كرديم؛ پروردگارا، آمرزش تو را خواستاريم، كه سرانجام در پيشگاه توست.
خدا هيچ كس را جز به اندازه توانش تكليف نكند؛ دستاوردهاى [نيك] هر كس به نفع خود اوست و دستاورد [زشت] او نيز وبال او؛ بار پروردگارا، اگر فراموش يا خطا كرديم، بر ما [سخت] مگير. پروردگارا، ما را از تحمل بار گران كه بر پيشينيان ما [به خاطر گناه و طغيانشان] قرار دادى، معاف فرما؛ پروردگارا، آنچه در توان ما نيست، بر ما مقرر مدار؛ و از ما درگذر؛ و بر ما ببخشاى؛ و رحمت آور؛ كه تو كارساز ما هستى، ما را بر انكار ورزان پيروز گردان.
فضیلت آیات آمن الرسول
درباره فضلیت این دو آیه، روایاتی در منابع شیعه[۲] و سنی[۳] آمده است. برای نمونه از پیامبر(ص) نقل شده که دو آیه آخر سوره بقره از گنجی در زیر عرش به او بخشیده شد.[۴] همچنین بر قرائت آن در برخی از نمازهای مستحب[۵] و آخر شب، قبل از خواب[۶] سفارش شده است.
بر پایه حدیثی که در منابع اهل سنت به نقل عبدالله بن عمر از پیامبر روایت شده است، دو بار قرائت این آیات پس از نماز عشاء، از نماز شب کفایت می‌کند.[۷] در برخی از مساجد پس از نماز جماعت عشاء، این آیه را می‌خوانند.[۸]
علامه سید محمدحسین طباطبائی براین باور است که سوره بقره با بیان ویژگی های متقین شروع شد که ایمان به غیب و اقامه نماز وانفاق و...است و این که آنان مشمول هدایت و نعمت شدند و در ادامه به عناد و سرکشی اهل کتاب و به خصوص یهودیان در برابر حق و در نتیجه گرفتارشدنشان به انواع عذاب وبلا و...اشاره شده است و در پایان سوره به تبیین حال پیامبر و مومنان به او پرداخته که بر خلاف اهل کتاب در برابر حق تسلیم و به عجز خویش معترفند.و این دو آیه مانند خلاصه مطالب مفصلی است که در سوره بقره تبیین شده است. [۹]
سیدِ قطب، مفسر مصری، معتقد است چکیده و غرض کلی از سوره بقره در قالب ایمان به خدا و ملائکه، ایمان به پیامبران و کتاب‌های آن‌ها، ایمان به معاد و آمرزش طلبی از ساحت خداوند، در این آیات گنجانده شده است.[۱۰] ازاین‌رو مضمون آیات مذکور را تأکید بر بخشی از معارف و اعتقادات اسلامی دانسته‌اند که سوره بقره با آن آغاز میشود.[۱۱]
شأن نزول آیات آمن الرسول
در خصوص شأن نزول اين آيات گفته‌اند هنگامى كه آيه ۲۸۴ سوره بقره مبنی بر اینکه: «اگر چيزى در دل پنهان داريد يا آشكار كنید، خدا حساب آن را میرسد» نازل شد، گروهى از صحابه نگران این مسئله شدند که آن‌ها نیز مانند امت‌های پیشین عصیان کنند. ازاین‌رو به پیامبر (ص) گفتند: «هیچ‌یک از ما از وسوسههاى باطنى و خطورات قلبى خالی نیست». به همین علت، آیات فوق نازل شد و راه و رسم ایمان، تضرع، استغفار به درگاه خداوند و اطاعت و تسلیم را به آنان آموخت.[۱۲]
برخی از نکات تفسیری آیات آمن الرسول عبارت‌اند از:
مؤمنان به همه آنچه پیامبران آورده‌اند، بدون فرق‌گذاشتن میان آنان، ایمان دارند.[۱۳]
از امتیازات پیامبران این بوده است که آن‌ها خود به مکتبشان ایمان داشتند و در اعتقاداتشان تزلزل راه نداشت. آن‌ها قبل از همه، به آنچه از سوی خداوند می‌آوردند، ایمان داشتند و بیش از همه بر آن استقامت می‌ورزیدند.[۱۴]
تکالیف خدا بالاتر از میزان توانایی افراد (مالایُطاق) نیست و با همین آیات، احکام مقید می‌شوند.[۱۵]
از عبارت «سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا» برداشت میشود که مؤمنان با ایمان قلبی و اطاعت عملی تکالیفشان را انجام می‌دهند.[۱۶]
این آیات بر حق خدا بر بندگان و حق بندگان بر خدا دلالت دارد. عبادت، حق خدا بر بندگان است و آمرزشِ بندگان حقی است که خدا بر خود واجب کرده است.[۱۷]
پانویس
[۱] مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دایرةالمعارف قرآن، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۱۸.
[۲] علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۸، ص۲۳۹؛ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۹۵.
[۳] ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۵۶۹-۵۷۳.
[۴] ابوعبید الهروی، فضائل القرآن، دمشق، ص۲۳۳.
[۵] ابن‌طاووس، اقبال‌الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۶۷، ۶۶۸، ۶۹۱، ۷۲۲.
[۶] ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۵۶۹.
[۷] قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۳، ص۴۳۳.
[۸] «اشتباه‌نويسی و اشتباه‌خوانی قرآن در مساجد؛ چه كسی مسئول است؟»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن.
[۹] طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان، ج۲، ص۴۴۰، نشر اعلمی، بیروت، ۱۳۹۳ق.
[۱۰] سید قطب، فی ظلال القرآن، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۴۴.
[۱۱] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۹۷.
[۱۲] واحدی، اسباب النزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۹۷-۹۸؛ شاه‌عبدالعظیمی، تفسیر اثنی عشری، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۵۱۹.
[۱۳] طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۴۰.
[۱۴] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۹۸.
[۱۵] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۴۰۰-۴۰۱.
[۱۶] طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۴۳.
[۱۷] طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۴۳.