مصادیق احسان و گره گشایی

احسان و گره گشایی از منظر متعلَّق انسانی، افراد و اصناف متعددی از اجتماع را، از قبیل والدین، همسر و فرزندان، خویشاوندان، همسایگان، ایتام، فقرا، مساکین، درماندگان، بیماران، سالمندان، زنان بی‌سرپرست و عموم برادران ایمانی در بر می‌گیرد. برای مثال در آیات متعدد از قرآن کریم سخن از احسان به والدین به میان آمده است و در آیات دیگری احسان به خویشاوندان و ایتام و مساکین و همسایگان و در راه ماندگان را نیز بر احسان به والدین افزوده است. از این رو به بررسی مصادیق احسان و گره گشایی در حیطه رفع نیازهای مادی می‌پردازیم؛

۱.اطعام
در میان نعمت‌های مادی پروردگار، طعام از نخستین و مهم‌ترین نعمت‌هاست؛ چرا که حیات و رشد، سلامت، نشاط و قوت انسان در گرو تغذیه درست و مناسب است. بر این اساس، شایسته است در مقام احسان بخشندگی نیز اطعام در اولویت باشد. از این رو در سخنان و سیره اهل بیت(ع) نیز به شیوه‌های متعدد به اطعام ترغیب شده است. امام سجاد (ع) فرمودند: کسی که مومن گرسنه‌ای را طعام دهد، خداوند از میوه‌های بهشتی به او طعام دهد و کسی که مومنی را از تشنگی سیراب کند، خداوند از شراب مهر خورده بهشتی به او بنوشاند.¹

۲.سیراب کردن تشنگان 
آب یکی از حیاتی‌ترین نیازهای انسان و سایر موجودات زنده است. طاقت انسان و حیوان و بیشتر گیاهان در برابر تشنگی بسیار کم است. از این رو سیراب کردن تشنگان و تامین آب شرب آنان، یکی از مصادیق احسان است. حضرت علی (ع) فرمودند: نخستین چیزی که در آخرت بدان آغاز می‌شود، یعنی در اجر، صدقه آب است.²

۳. پوشاندن برهنگان 
لباس یکی از نعمت‌های خداوند است که فواید فراوانی دارد؛ مثلاً حفظ انسان از سرما و گرما و برخی آسیب‌ها، همچنین زینت انسان است. اهمیت و جایگاه لباس در زندگی انسان می‌طلبد که در احسان بر دیگران نیز اعطای لباس، پس از طعام و آب اولویت ویژه‌ای داشته باشد. البته پوشاندن مومن اختصاص به اعطای لباس‌های نو ندارد. بلکه انسان می‌تواند با اهدای لباس‌های مستعمل و قابل استفاده خود به نیازمندان نیز گامی در جهت رفع نیاز آنان بردارد. در سیره پیامبر اکرم(ص) نقل شده است؛ پیامبر اکرم هنگامی که لباس نو می‌پوشید، لباس کهنه‌اش را به مسکینی می‌بخشید.³ 

۴.تامین مسکن بی‌سرپناهان 
یکی دیگر از نیازهای ضروری هر انسان مسکن است، تا در آن بیارامد و از حوادث روزگار در امان باشد و امور خصوصی زندگی‌اش را از دید مردم بپوشاند. از این رو برآوردن مسکن یکی از مصادیق مهم احسان و گره گشایی شمرده می‌شود. این عمل در دین مقدس اسلام، جایگاه ممتازی دارد.

۵.فراهم کردن زمینه برای ازدواج بی‌همسران 
یکی از نیازهای انسان، احتیاج به ازدواج و همسر است که در راستای آن، بخش مهمی از خواسته‌های انسان از جمله نیازهای عاطفی و جنسی برآورده می‌شود. ازدواج همانند دیواری است که دین انسان را از دستبرد شیطان حفظ می‌کند. زنجیره نسل آدم به برکت ازدواج استمرار می‌یابد و پیوندهای گرم و مستحکم خانوادگی در پرتو آن شکل می‌گیرد. بنابراین نیاز به ازدواج و تشکیل خانواده از نیازهای اولیه هر انسانی است. بی شک یکی از پیش نیازهای ازدواج، وجود هزینه‌های آن است و این امر می‌طلبد که یکی از اولویت‌های انفاق نیز، کمک‌های مالی برای ازدواج جوانان باشد که نزد خداوند بسیار ارزشمند است.

۶.پرداخت بدهی بدهکاران و آسان گیری درآن
 یکی از معضلات بزرگ اقتصادی و اجتماعی امروز ما مسئله بدهکاری است. بدهکاری اگر از حد خود فراتر رود، انسان را درمانده می‌کند. از این رو یکی از مصادیق مهم احسان و گره گشایی پرداخت بدهی دیگران است. در همین راستا یکی از کارهای پسندیده دیگر، تخفیف در دین و بخشش آن بر بدهکار است. از گونه‌های دیگر کمک بر بدهکار، مهلت دادن به بدهکار تنگدست است تا دستش باز شود و بتواند بی مشقت بدهی خود را بدهد. 

۷.قرض دادن 
قرض دادن یکی از مصادیق احسان و گره گشایی است در روایتی از امام صادق(ع) در برتری قرض بر صدقه چنین آمده است؛ بر در بهشت نوشته است صدقه به ده برابر و قرض به هیجده برابر است.⁴با توسعه سنت قرض الحسنه در جامعه و جایگزین کردن قرض با صدقه، می‌توان بسیاری از نیازهای افراد جامعه را حل کرد.

۱.کلینی.کافی.ج۲.ص۲۰۱
۲.شیخ صدوق.من لا یحضره الفقیه.ج۲.ص۶۴
۳.ابن شهرآشوب.المناقب.ج۱.ص۱۴۵
۴.شیخ صدوق.من لا یحضره الفقیه.ج۲.ص۵۸