خداوند اگرچه از دوستی با کسانی که با اسلام دشمنی دارند نهی می‌کند؛ اما نسبت به مخالفینی که با مسلمانان دشمنی نکرده‌اند، توصیه به نیکی و رابطه محبت‌آمیز دارد.
با یکی از دوستانم صحبت می‌کردم. در ضمن حرف‌هایمان متوجه شدم سوالی از قرآن ذهنش را مشغول کرده است. می‌گفت: عجیب است؛ خداوند در سوره مائده از طرفی در آیه 51 می‌فرماید: «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، يهود و نصارا را به دوستى برمگزينيد».[1] از طرف دیگر در همین سوره در آیه 82 می‌فرماید: «نزدیک‌ترین دوستان به مؤمنان را کسانی می‌یابی که می‌گویند: ما نصاری هستیم».[2] در یک آیه می‌گوید با نصرانی‌ها دوستی نکنید. در آیه‌ای دیگر آنها را به‌عنوان دوست مسلمانان به حساب می‌آورد. این دوگانه سخن گفتن قرآن را چگونه می‌توان حل نمود؟
من که الحمدلله تا حدودی با قرآن آشنایی دارم، به او گفتم: اگر به آیات سوره مائده با دقت نگاه کنی، فضای آیات پیرامونِ ارتباط ولایی با یهود و نصاری و پناهندگی به آنها است، نه یک ارتباط و دوستی ساده. خداوند در آیه 52 همین سوره می‌فرماید: «عده‌ای که قلب‌هایشان مریض است را می‌بینی که برای [پناهندگی] به سمت آنها شتاب گرفته و می‌گویند، می‌ترسیم [ازسوی آنها] به ما گزندی برسد».[3]
این افراد گویا برای اینکه از قبل خطر اهل کتاب را از خودشان دفع کرده و بگویند حساب ما را از مسلمانان جدا کنید، با آنها عقد دوستی بسته‌اند. در نتیجه، از این دوستی بویِ نوعی بازگشت از اسلام و ارتداد به مشام می‌رسد؛ برای همین است که خداوند در آیه 54 این سوره می‌فرماید: «هرکس از شما که از دینش مرتد شود، [بداند که خداوند به او و ایمانش احتیاجی ندارد و] به‌زودی خداوند قومی را می‌آورد که خدا آنها را دوست دارد و آنها هم خدا را دوست دارند ...».[4] در آیه بعد نیز می‌فرماید: «ولیّ امر و یاور شما تنها خدا و رسول و مؤمنانی خواهند بود که نماز به پا داشته و به فقرا در حال رکوع زکات می‌دهند».[5]
بنابراین، فضای آیات مذکور ناظر به نوعی از دوستی است که در آن بازگشت از اسلام و پناهندگی به بیگانگان می‌باشد و منظور از یهود و نصاری در آیه نیز آن گروهی از ایشان هستند که در ضدیت با اسلام بوده و قصد توطئه و اعمال دشمنی با مسلمانان را دارند. اما در مقام ارتباط دوستانه و مسالمت‌آمیز با بیگانگان، خداوند به صورت مطلق آن را نفی نکرده و در سوره ممتحنه غیرمسلمانان را به دو دسته تقسیم کرده و می‌فرماید: «خدا شما را از نیکی کردن و عدالت نسبت به کسانی که در کار دین با شما نجنگیدند و شما را از دیارتان بیرون نکردند، باز نمی‌دارد؛ زیرا خدا عدالت پیشگان را دوست دارد. خداوند تنها شما را از دوستی و رابطه با کسانی نهی می‌کند که در امر دین با شما پیکار کردند و شما را از خانه‌هایتان بیرون راندند یا به بیرون‌راندن شما کمک کردند و هر کس با آنان رابطه دوستی داشته باشد، ظالم و ستمگر است».[6]
تا اینجا مربوط به دوستی و حکم ارتباط با بیگانگان به صورت مطلق بود؛ اما اینکه آنها در مقامِ عمل با مسلمانان چگونه برخورد خواهند کرد؟ خداوند در یک پیش‌بینی کلی در آیه 82 مائده می‌فرماید: آنها دو دسته هستند:
دسته اول عموم یهودیان و مشرکین هستند که به دشمنی با اسلام خواهند پرداخت. (البته هر قاعده‌ای استثناء هم دارد)
دسته دوم عموم مسیحیان هستند که با مسلمانان رابطه مسالمت‌آمیزی را پیش خواهند گرفت. (این قاعده هم استثنائاتی دارد و قطعا برخی از مسیحیان اینچنین نخواهند بود)
با توجه به آنچه گفته شد، معلوم می‌شود که هر دسته از آیات ناظر به یک امر است و هر کدام از جهتی خاص به موضوع ارتباط و دوستی با مسیحیان پرداخته است.
در یک جمع‌بندی می‌توان گفت: آیات سوره مائده از دوستی ولایت‌گونه و در قالب پناهندگی و ارتداد، نسبت به یهودیان و مسیحیانی که دشمنی با اسلام دارند، نهی می‌کند.
آیات سوره ممتحنه آنها را به دو دسته تقسیم کرده و از دوستی با کسانی که دشمنی کرده‌اند، نهی کرده و به رعایت عدالت و محبت کردن با آنها که دشمن نیستند، توصیه می‌نمایند.
آیه 82 مائده هم در یک پیش‌بینی می‌گوید: عموم یهودیان با تو دشمنی خواهند کرد؛ ولی عموم مسیحیان از در دوستی و رفتار مسالمت‌آمیز با تو وارد خواهند شد و البته حکم ارتباط با هر کدام در سوره مائده و ممتحنه مشخص شده است.
اینها را که گفتم، گویا دوستم قانع شده بود و از پاسخم ابراز خرسندی می‌کرد.
پی‌نوشت:
[1]. مائده: 51.
[2]. مائده: 82.
[3]. مائده: 53.
[4]. مائده: 54.
[5]. مائده: 55.
[6]. ممتحنه: 8 و 9.