چکیده: اینکه روزه دارای ابعاد مختلف اجتماعی است، بر کسی مخفی نمی‌باشد و درک حس فقیران و مستمندان تنها یکی از آثار اجتماعی روزه است. روزه درس برابری در میان افراد اجتماع را دیکته می‌کند و این روزه است که فرد روزه‌دار را اگر متمکن است در زمره گرسنگان قرار می‌دهد و به آنها یادآور می‌شود که گرسنگان در طول سال چه می‌کشند.
رهروان ولایت ـ چالش سطل یخ یا Ice Bucket Challenge که شامل ریختن یک سطل آب یخ روی سر توسط فرد است؛ در پی آن بود که با ایجاد حس و حال بیماران اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ای‌ال‌اس) در افراد سالم، آنها را به کمک مالی برای بهبود این بیماران خاص تشویق نماید[۱]. این مدلی ابتکاری بود که تنها فایده‌ای که در بر داشت، شبیه‌سازی حس بیماری در فرد سالم بود.
اسلام هم قرن‌ها پیش از این با وجوب روزه افراد متمکن را دعوت به درک حس گرسنگان و فقیران نموده است. البته این دو قابل‌مقایسه نیست؛ چراکه روزه در تمامی ابعاد فردی و اجتماعی، آن‌هم در چندین عنوان دارای فواید بسیاری است. فوایدی که تا امروز فقط برخی از جنبه‌های جسمانی، روانی و اجتماعی آن روشن گردیده است.
اینکه روزه دارای ابعاد مختلف اجتماعی است، بر کسی مخفی نمی‌باشد و درک حس فقیران و مستمندان تنها یکی از آثار اجتماعی روزه است. روزه درس برابری در میان افراد اجتماع را دیکته می‌کند و این روزه است که فرد روزه‌دار را اگر متمکن است در زمره گرسنگان قرار می‌دهد و به آنها یادآور می‌شود که گرسنگان در طول سال چه می‌کشند. ایجاد این حس در افرادی که خدا و آخرت را قبول دارند؛ سبب آن می‌شود که آنها با تأمین بخشی از هزینه‌های افراد محروم به دنبال حل برخی از مشکلات طبقه ضعیف جامعه باشند و از حال آنها غفلت نکنند.
البته ممکن است برخی بگویند که اسلام می‌توانست شنیدن شرح زندگی فقیران را برای ثروتمندان واجب کند و نه روزه را. اما در جواب می‌توان این‌گونه پاسخ داد که با شنیدن جنبه حسی و عینی آن ایجاد نمی‌شد.
روزه به این موضوع مهم اجتماعی رنگ حسی می‌دهد، لذا در حدیثی از امام صادق ـ علیه‌السلام ـ داریم که هنگامی‌که هشام بن حکم از علت وجوب روزه پرسید، امام پاسخ دادند:
"انما فرض الله الصیام لیستوی به الغنی والفقیر و ذلک انّ الغنی لم یکن لیجد مسّ الجوع فیرحم الفقیر، و انّ الغنی کلما اراد شیئا قدر علیه، فاراد الله تعالیان یستوی بین خلقه، و ان یذیق الغنی مسّ الجوع والالم، لیرق علی الضعیف و یرحم الجائع [۲]; روزه به این دلیل واجب شده است که میان فقیر و غنی مساوات برقرار گردد، و این به خاطر آن است که غنی طعم گرسنگی را بچشد و نسبت به فقیر ادای حق کند، چراکه اغنیاء معمولاً هرچه بخواهند برایشان فراهم است؛ خدا می‌خواهد میان بندگان خود مساوات باشد، و طعم گرسنگی و درد و رنج را به اغنیا بچشاند تا به ضعیفان و گرسنگان رحم کنند. "
و یا امام حسن عسگری ـ علیه‌السلام ـ در پاسخ به نامه حمزه بن محمد که از علت وجوب روزه پرسیده بود؛ پاسخ دادند: "لیجد الغنی مسّ الجوع فیمنّ علی الفقیر[۳]; تا غنی حال گرسنگی را بچشد و به فقیر احسان کند. "
بنابراین از مجموع این روایات استفاده می‌شود که یکی از دلایل وجوب روزه، گامی درراه برقراری عدالت اجتماعی است تا انسان غنی و ثروتمند با روزه گرفتن درد گرسنگی و فقر و بیچارگی محرومان و بینوایان را درک کند و کمکی به فقرا بنماید. چقدر زیاد هستند افرادی که گرسنه و فقیر و محتاج هستند و کم نیستند افرادی که غنی و ثروتمند می‌باشند. چقدر خوب است که انسانهای ثروتمند، در ماه مبارک رمضان به فکر محرومان و فقرا باشند و گامی درراه برقراری عدالت اجتماعی بردارند و هر مقدار که امکان دارد، به آنها کمک نمایند.
راستی اگر کشورهای ثروتمند جهان که اهل اسراف و مصرف خارج از عرف هستند، چند روز را در سال روزه بدارند و طعم گرسنگی را بچشند، بازهم این همه گرسنه در جهان وجود خواهد داشت؟!
-----------
پی‌نوشت
[۱] - چالش سطل آب یخ
[۲] - من لا یحضره الفقیه ج ۲ ص ۷۳، ح ۱۷۶۶
[۳] - وسایل الشیعه، ج 7، باب اول کتاب صوم، ص ۴