اصطلاح «ناقص العقل» در فرمایش امیرالمؤمنین علیه‌السلام، به مسئله حقوقی شهادت زنان در دادگاه اشاره دارد نه توصیف کمبود عقل و اندیشه زنان. در زبان عربی برای توصیف زنان دیوانه یا کم عقل از اصطلاحات دیگری استفاده می‌شود.
اصطلاح «ناقص العقل» در مورد زنان، یکی از شبهات رایج میان ملحدان و اسلام‌ستیزان است که آن را دست‌مایه نقدهای خود بر علیه دین مبین اسلام قرار می‌دهند. روش و شیوه ملحدان در بیان این شبهه، استفاده از غفلت و ناآگاهی مخاطبان و بازی کردن با احساسات و عواطف مخاطب است به‌گونه‌ای که نتواند بر اساس منطق و استدلال تصمیم بگیرد.
یکی از پرسش‌ها پیرامون این اصطلاح آن است که چگونه زنان مسلمان حتی پس از مواجهه با اتهام و توصیف «ناقص العقل» از سوی اسلام، همچنان به این دین پایبند بوده و به‌عنوان اعتراض از آن دست نمی‌کشند؟
چند نکته در پاسخ به این ادعا بیان می‌گردد:
الف- متأسفانه حافظه تاریخی ملحدان ضعیف است و یا آنکه عامدانه آن را نادیده می‌گیرند؛ زیرا اسلام در شرایطی ظهور کرد که در تمام دنیا و نه فقط منطقه عربستان، زن نه به‌عنوان انسان؛ بلکه یکی از موجودات پست شناخته می‌شد و مانند کالا و اموال با او برخورد می‌شد.
کرامت و احترامی که اسلام به زن بخشید و به صراحت او را «انسان» نامید و این اختیار را به وی داد تا بتواند مالک و صاحب اختیار اموال خود باشد، در طول تاریخ بی‌نظیر است. اسلام به مقام «مادر» ارج و احترام نهاد و همگان را موظف به پاسداری از این مقام کرد. به مردان فرمان داد تا با زنان خود در زندگی زناشویی بهترین رفتار را داشته باشند.
کاملا طبیعی است که این قوانین و تعالیم اسلامی برای زنان جذابیت داشته باشد و از همین راستا، به الهی بودن این دین باور پیدا کرده و تا پای جان از آن حمایت کنند.
ب- اصطلاح «ناقص العقل» بر گرفته از فرمایش امیرالمؤمنین علیه‌السلام در نهج‌البلاغة است که فرمود: «إِنَّ النِّسَاءَ نَوَاقِصُ الْحُظُوظِ نَوَاقِصُ الْعُقُولِ فَأَمَّا نُقْصَانُ عُقُولِهِنَّ فَشَهَادَةُ امْرَأَتَيْنِ كَشَهَادَةِ الرَّجُلِ الْوَاحِدِ وَ أَمَّا نُقْصَانُ حُظُوظِهِنَّ فَمَوَارِيثُهُنَّ عَلَى الْأَنْصَافِ مِنْ مَوَارِيثِ الرِّجَالِ»؛[1] «زنان از جهت ارث و در مرحله عقل كم بهره و ناقص هستند؛ اما نقصان ارثشان به دلیل اينكه سهم ارث آنان نصف سهم ارث مردان است؛ اما نقصان عقلشان، به دلیل اينكه شهادت دو زن برابر شهادت با يک مرد است».
ملحدان بدون نشان دادن اصل این حدیث و توضیحات امیرالمؤمنین علیه‌السلام، به بیان اصطلاح «ناقص العقل» اکتفا می‌کنند تا مخاطب را هر چه بیشتر فریب دهند.
هرچند امیرالمؤمنین علیه‌السلام زنان را «ناقص العقل» توصیف کردند، اما خود حضرت، منظورشان را توضیح داده‌اند؛ اصطلاح نقص عقل در اینجا به یک مسئله حقوقی اشاره می‌کند که یعنی «شهادت در دادگاه»؛ در قرآن کریم نیز به این نکته اشاره شده که اسلام از نگاه حقوقی، شهادت دو زن را با شهادت یک مرد برابر می‌داند.[2] امیرالمؤمنین علیه‌السلام نیز به همین نکته اشاره می‌کنند، بنابراین نباید پنداشت که «ناقص العقل» به‌معنای سفیه یا دیوانه است.
جالب آنکه در احادیث اهل‌بیت علیهم‌السلام برای معرفی و توصیف زنی که کمبود عقل دارد و دیوانه است، از اصطلاح «ناقص العقل» استفاده نشده؛ بلکه واژگانی همچون «الْمَعْتُوهِ» و «الذَّاهِبِ الْعَقْلِ» این معنا را می‌رساند.[3]
پی‌نوشت:
[1]. نهج‌البلاغة، خطبه 80.
[2]. بقره، 282.
[3]. حر عاملی، حسن، وسائل الشيعة، ج22، ص82، آل‌البیت علیهم‌السلام.