غده تيروئيد يكي از چندين غده درون ريز بدن است كه با ساخت مواد شيميايي به نام هورمون برخي از اعمال حياتي بدن را كنترل مي كند. اين غده در جلوي گردن زير برجستگي به نام غضروف تيروئيد قرار دارد كه به راحتي قابل لمس نيز مي باشد.
هورمون هاي تيروئيد با افزايش مصرف اكسيژن و توليد گرما در بافت هاي مختلف بدن موجب افزايش ميزان سوخت و ساز مي گردند. اين هورمون ها اثرات اختصاصي مختلفي بر سيستم بدن مي گذارند كه مواردي از آن عبارت است از:
1. اثر بر سيستم قلب و عروق: افزايش ضربان و كار قلب
2 . اثر بر سيستم گوارش: افزايش حركات روده
3 . اثر بر استخوانها: افزايش ساخت و ساز استخواني و برداشت استخوان
4. اثر بر سيستم تنفسي: حفظ تأثير كمبود اكسيژن بر مركز تنفسي
5 . اثر بر سيستم عصبي _ عضلاني: افزايش سوخت و ساز و افزايش سرعت انقباض و شل شدن عضلاني
6 . اثر بر سوخت و ساز چربيها و قندها: تأثير بر روي كبد و تنظيم توليد و مصرف آنها
با كمي تأمل متوجه مي شويم كه هورمونهاي تيروئيد تقريباً در تمام قسمت هاي بدن نقش مؤثر دارند و كوچكترين تغيير مقدارِ آنها در خون, ميتواند تأثيرات بسيار مهمي را بر عملكرد بدن بگذارد. اين اثرات در پركاري تيروئيد تشديد يافته و در كمكاري تيروئيد تقريباً از بين ميروند و بنابراين به عنوان علايم و نشانههاي اين دو اختلاف محسوب ميشوند.
از اين رو مي توان كم كاري و پركاري غده تيروئيد را به عنوان دو مشكل اساسي غده تيروئيد نام برد.
و اينك شرح هر كدام:
الف. پركاري غده تيروئيد؛
در اثر افزايش مقدار هورمون هاي تيروئيد در جريان خون ايجاد مي شود. علايم و نشانه هاي اين مشكل از يك حمله حاد كه تهديد كننده زندگي فرد است تا حالت هاي بي علامت, مي تواند متغير باشد. براي روشنتر شدن موضوع, اين علايم را به اختصار توضيح مي دهيم:
علايم باليني پركاري تيروئيد:
طوفاني شدن تيروئيد كه بيماري خطرناكي است و احتياج به زمينه قوي همچون؛ سكته قلبي, جراحي و يا استرس هاي شديد دارد. اين حالت با تب, برافروختگي, تعريق, تشديد ضربان قلب, بيقراري و علايم گوارشي مثل تهوع, استفراغ و اسهال خود را نشان مي دهد. در اين صورت فرد بايستي سريعاً در بخش ICU بستري و درمانهاي لازم انجام شود.
از جمله علايم خفيف پركاري تيروئيد به موارد ذيل مي توان اشاره نمود:
عصبي بودن, تحريك پذير بودن, تعريق زياد, حساسيت به گرما, تپش قلب, خستگي, كاهش وزن عليرغم افزايش اشتها, افزايش سرعت ضربان قلب, تنگي نفس, ضعف, عوارض چشمي مثل بيرون زدگي چشم, تورم اندام تحتاني, تغييرات پوستي, لرزش اندامها و نهايتاً بزرگي غده تيروئيد.
عوامل پر كاري تيروئيد؛
به اختصار مي توان گفت:
1. بيماري گريوز: اين بيماري به عنوان شايعترين علت پركاري تيروئيد محسوب شده كه در اثر فعاليت بيش از حد سيستم ايمني و به طور معمول بين 20 تا 40 سالگي بروز مي كند. البته اين بيماري در خانمها شايعتر است.
2. سرطان خوش خيم تيروئيد: اغلب در بيماران مسن به وجود ميآيد و در معاينه تيروئيد به شكل يك گره _ عدس مانند _ زير دست مي آيد.
3. مصرف بيش از حد قرص تيروئيد به منظور لاغري كه يكي از دلايل پركاري تيروئيد است.
ب. كم كاري غده تيروئيد؛
اين بيماري به علت كمبود هورمونهاي تيروئيد ايجاد مي شود و در شيرخواران و كودكان باعث تأخير رشد و تكامل شده, ممكن است منجر به عقب ماندگي دايمي حركتي و مغزي گردد. كم كاري تيروئيد مي تواند به طور مادرزادي باشد كه در اين صورت علل زير را شامل مي شود:
فقدان كامل تيروئيد, قرار گرفتن تيروئيد در جايي غير از مكان طبيعي, رشد ناكامل تيروئيد, عدم توانايي تيروئيد در ترشح كافي هورمونها و اختلالات مغزي كه منجر به كم كاري تيروئيد مي شود.
كم كاري تيروئيد در بزرگسالان و افراد بالغ منجر به كند شدن فرايند سوخت و ساز مي شود, ولي با درمان برگشت پذير است.
علايم باليني كم كاري تيروئيد:
علايم و نشانه هاي كم كاري تيروئيد به سن شروع بيماري و شدت كمبود هورمون تيروئيد بستگي دارد:
1. شيرخواران مادرزادي مبتلا به كم كاري تيروئيد ممكن است با مشكلاتي در غذاخوردن, شل بودن عضلات, عدم فعاليت كافي, باز بودن ملاج عقبي يا تورم دستها و صورت روبه رو شوند. در اين صورت اگر درمان به موقع انجام نشود عواقب ناگواري همچون؛ عقب ماندگي ذهني, كوتاهي قد و بلوغ ديررس را در پي خواهد داشت.
2. كم كاري تيروئيد در افراد بالغ كه به طور معمول تدريجي است و بيشتر بيمارها سالها قبل از تشخيص بيماري دچار خستگي, خواب آلودگي, افزايش تدريجي وزن مي شوند.
تورم پوست و حالت پف آلود شدن از كم كاري شديد تيروئيد به وجود می آيد.
3. كم كاري شديد تيروئيد در صورت عدم درمان مي تواند موجب اغما گردد و با علايمي همچون؛ كاهش دماي بدن, ضعف شديد, خواب آلودگي, گيجي, كاهش تنفس و پايين آمدن محسوس قند بروز مي كند. در اغلب موارد سرما, عفونت و يا برخي از داروهاي محرك رواني زمينه ساز آن مي شود.
علايم خفيفتر كم كاري تيروئيد شامل؛ خستگي, ضعف, افزايش وزن, يبوست, دردهاي عضلاني _ مفصلي, نامنظمي قاعدگي, ريزش مو, پوست خشك و سرد و خشن, صداي خشن, كاهش سرعت ضربان قلب, شكننده شدن ناخنها, ورم دور چشم, ورم اندامها و ... مي باشد.
تشخيص بيماري:
در هر دو مورد كم كاري و پركاري تيروئيد با مشاهده علايم مذكور به اين اختلال مشكوك شده كه مي توان با انجام يك آزمايش ساده هورمونهاي تيروئيد را در خون اندازه گيري كرد تا اختلال عملكرد و نوع آن در غده تيروئيد معلوم شود.
درمان: در موارد پركاري تيروئيد با برخي داروهاي سركوب كننده تيروئيد, آن را به حالت نرمال باز مي گردانند.
در موارد كم كاري تيروئيد كه هورمون تيروئيد به مقدار كافي ترشح نمي شود, هورمون تيروئيد را با نام علمي لوتيروكسين به بيمار مي دهند تا مشكل برطرف گردد.
نكته قابل توجه اين جاست كه داروهاي تيروئيد بايستي به مدت طولاني و گاهي تا آخر عمر مصرف شود, لذا بيماران, به اين نكته دقت كنند.
انشاﺀالله با شناخت بيشتر و بهتر نسبت به نعمت هاي الهي كه مجموعه اي از آنها در بدن ما به امانت سپرده شده است, بتوانيم با سلامتي و شادابي و نشاط بيشتر در راه كسب رضاي الهي خدمت كنيم.
تلاش ما اين است كه با طرح مباحث ضروري و لازم ياريگر شما باشيم.
منبع: ماهنامه نامه جامعه، شماره8.