امام حسن عسکری علیه السلام یازدهمین امام شیعیان، در عصری پر از آشوب و فتنه، رسالت خطیر هدایت شیعیان را بر عهده داشتند. در این دوران حساس، امام (ع) با بیان آموزه‌های ناب اسلامی، انتظارات خود را از شیعیان مشخص نمودند. این انتظارات، فراتر از عمل به واجبات و ترک محرمات، به عمق باورها و رفتارهای شیعیان نفوذ کرده و آنان را به سوی کمال انسانی سوق می‌داد.
مقدمه: اهمیت شناخت انتظارات امام عسکری (ع)
شناخت انتظارات امام حسن عسکرى (علیه السلام) از شیعیان، برای هر شیعه‌ای ضروری است. این شناخت، به ما کمک می‌کند تا:
۱.معیار سنجش خود باشیم: با مقایسه رفتار خود با انتظارات امام، به نقاط ضعف و قوت خود پی ببریم و برای اصلاح آنها تلاش کنیم.
۲.بهتر به وظایف دینی خود عمل کنیم: با شناخت دقیق وظایف خود به عنوان یک شیعه، می‌توانیم بهتر به آنها عمل کرده و رضایت امام زمان (عج) را جلب کنیم.
۳.در جامعه مفیدتر باشیم: با الگو قرار دادن سیره امام عسکری (ع)، می‌توانیم در جامعه خود نقش مؤثرتری ایفا کرده و به دیگران کمک کنیم.
انتظارات امام عسکری (ع) از شیعیان
امام حسن عسکری (علیه السلام) در سخنان و نامه‌های خود، به طور مستقیم و غیر مستقیم، انتظارات خود را از شیعیان بیان کرده‌اند. یکی از مهمترین انتظارات آن حضرت از شیعیان اندیشیدن و تفکر و تعقل است. در آموزه‌های اسلامی اندیشیدن و تفکر از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. خداوند متعال قرآن را برای اندیشه و تفکر برای مومنان فرستاده است و زیباترین و رساترین سخنان را درباره ارزش دانش و تفقه بیان فرموده است. به خاطر همین است که در این کتاب آسمانی بیش از هزار بار کلمه علم و مشتقات آن تکرار شده است و افزون بر آن، در ۱۷ آیه به طور صریح انسان‌ها را دعوت به تفکر و تعقل نموده است.با توجه به اهمیت بسیار زیاد اندیشه و تفکر، یکی از مهمترین انتظارات حضرت امام حسن عسکری علیه السلام از شیعیان این است که اهل تفکر و تعقل باشند، چنانچه می‌فرمایند: «علَيكُم بالفِكرِ ؛ فإنّهُ حَياةُ قَلبِ البَصيرِ و مَفاتيحُ أبوابِ الحِكمَةِ» [۱] «بر شما باد انديشيدن، كه آن ، زنده كننده دل انسان بصير است و كليدهاى درهاى حكمت».
از منظر حضرت امام حسن عسکری علیه السلام انسان‌هایی که در مورد حقایق عالم تفکر و اندیشه نمی‌کنند و با چشم جان به آنها نمی‌نگرند، در روز قیامت نابینا مشهور می‌شوند؛ آن حضرت این حقیقت را با تمسک به آیه‌ای از قرآن کریم برای اسحاق بن اسماعیل نیشابوری اینگونه بیان می‌فرمایند: «ای اسحاق! خداوند بر تو و امثال تو، از آنهایی که مورد رحمت الهی قرار گرفته و همچون تو دارای بصیرت خدادادی هستند، نعمت خویش را تمام کرده است، پس به یقین بدان ای اسحاق که هر کسی از دنیا نابینا بیرون رود، در آخرت هم نابینا و گمراه خواهد بود. ای اسحاق! چشم‌ها نابینا نمی‌شوند، بلکه دل‌هایی که در سینه‌ها هستند بر اثر اندیشه نکردن نابینا می‌شوند و این سخن خداوند در کتاب متقن خویش است؛ آنجا که از زبان انسان ستم پیشه می‌فرماید: « پروردگارا! چرا مرا نابینا محشور کردی؟ با اینکه من در دنیا دارای چشم بودم، خداوند در جواب می‌فرماید: همانگونه که آیات ما برایت آمد و تو آنها را فراموش کردی، امروز نیز فراموش خواهی شد».[۲]،[۳]
یکی از آفات فراگیر شده میان مسلمانان این است که عبادت را تنها منحصر در انجام نماز و گرفتن روزه می‌دانند و هیچ وقت در مورد رمز و راز این عبادت‌ها اندیشه نمی‌کنند، حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در مورد عبادت بدون تفکر می‌فرمایند: «لَيسَتِ العِبادَةُ كَثرَةَ الصِّيامِ وَ الصَّلاةِ، وَ إنَّما العِبادَةُ كَثرَةُ التَّفَكُّرِ في أمرِ اللّه ِ» [۴] «عبادت به فراوانى روزه و نماز نيست بلكه عبادت به بسيار انديشيدن در كار خداست».
از دیگر انتظارات حضرت امام حسن عسکری علیه السلام از شیعیان این است که در دوران غیبت فرزند بزرگوارشان حضرت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، عزت نفس خود و دیگران را حفظ کنند و هرگز خود را ذلیل نکنند و بدین ترتیب مایه افتخار اسلام باشند، چرا که خداوند متعال انسان را عزیز آفریده و هرگز به او اجازه تحقیر خود و دیگران را نداده است، آن حضرت می‌فرمایند: «ما أقبَحَ بالمُؤمِنِ أن تكونَ لَهُ رَغبَةٌ تُذِلُّهُ» [۵] «چه زشت است در مؤمن خواسته اى باشد كه او را به خوارى كشاند».
از منظر آن حضرت یکی از راهکارهای رسیدن به عزت و دوری از ذلت برای شیعیان در این فرموده ایشان است: «ما تَرَكَ الْحَقَّ عَزيزٌ إِلاّ ذَلَّ وَ لا أَخَذَ بِهِ ذليلٌ إِلاّ عَزَّ» [۶] «هيچ عزيزى حق را ترك نكرد، مگر اين كه ذليل شد و هيچ ذليلى به حق عمل نكرد مگر اين كه عزيز شد».
یکی دیگر از انتظارات آن حضرت از شیعیان این است که در طول روز مواظبت و مراقبه را سرلوحه اعمال خویش قرار دهند و در پایان هر روز از محاسبه و پاسخگویی به وجدان خویش غافل نشوند و در حقیقت با این عمل نسبت به اعمال نیک و دوری از گناه با خود مشارطه و قرارداد داشته باشند تا از این طریق به حساب نفس خویش بپردازند و برای پس از مرگ خویش توشه‌ای فراهم آورند؛ آن حضرت به نقل از پدر و اجداد خویش، از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم در این مورد چنین روایت می‌کنند: «أكْيَسُ الكَيِّسِينَ مَن حاسَبَ نَفْسَهُ و عَمِلَ لِما بَعدَ المَوتِ ، و أحْمَقُ الحَمْقى مَنْ أتْبَعَ نَفْسَهُ هَواهُ ، و تَمنّى على اللّه ِ الأمانِيَّ» [۷] «زيركترين زيركان كسى است كه از نفْس خويش حساب كشد و براى بعد از مرگ كار كند، و احمق ترين احمق ها كسى است كه نفْس خود را دنباله رو هوس خويش كند و از خدا آرزوها طلبد».
یکی از بدترین رذایل اخلاقی که ضربات شکننده‌ای بر پیکر اسلام و تشیع وارد نموده است، حبّ ریاست و مقام خواهی است. وجود داشتن همین خصلت در برخی از مسلمانان صدر اسلام موجب شد که خلافت از مسیر اصلی خویش خارج شود و انحرافات بسیاری دامنگیر مسلمانان شود. در طول تاریخ تا عصر کنونی شاهد بسیاری از چهره‌های برجسته‌ای بوده‌ایم که برای رسیدن به مقام و ریاست از آزادی‌های خلاف قانون و نامشروع پشتیبانی می‌گیرند و تخریب اسلام و چهره‌های برجسته اسلامی را به عنوان سپری برای ریاست طلبی‌های خویش قرار می‌دهند! حضرت امام حسن عسکری علیه السلام با توجه به این خطر که در کمین جوامع اسلامی است می‌فرمایند: «إيّاكَ و الإذاعَةَ و طَلَبَ الرِّئاسَةِ ، فَإنَّهُما يَدعُوانِ إلَى الهَلَكَةِ» [۸] «از افشاى اسرار و رياست طلبى بپرهيز كه اين دو آدمى مایه هلاکت و نابودی است».
نتیجه‌گیری: انتظارات امام حسن عسکری (علیه السلام) از شیعیان، بسیار جامع و فراگیر است. این انتظارات، تنها به جنبه‌های فردی زندگی محدود نمی‌شود، بلکه ابعاد اجتماعی و سیاسی آن را نیز در بر می‌گیرد. با عمل به این انتظارات، شیعیان می‌توانند به کمال انسانی دست یافته و در جامعه خود نقش مؤثری ایفا کنند.
سخن آخر: شناخت انتظارات امام حسن عسکری علیه السلام از شیعیان، تنها به مطالعه و کسب اطلاعات محدود نمی‌شود. بلکه نیازمند عمل به این آموزه‌ها و تلاش برای تحقق آنها در زندگی است. با عمل به این انتظارات، می‌توانیم خود را به امام زمان (عج) نزدیک‌تر کرده و در مسیر کمال انسانی گام برداریم.
پی نوشت
[۱] بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، دار احیاء التراث العربی، جلد ۸، صفحه ۱۱۵
[۲] سوره طه، آیه ۱۲۶
[۳] تحف العقول عن آل الرسول، حسن بن علی بن شعبه حرانی، جامعه مدرسین قم، چاپ دوم، صفحات ۵۱۳ و ۵۱۴
[۴] بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، دار احیاء التراث العربی، جلد ۷۱، صفحه ۳۲۲
[۵] الکافی، جلد ۳، صفحه ۷۷۸
[۶] تحف العقول عن آل الرسول، حسن بن علی بن شعبه حرانی، جامعه مدرسین قم، چاپ دوم، صفحه ۵۲۰
[۷] وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، موسسه آل بیت علیهم السلام، جلد ۱۶، صفحه ۹۸
[۸] تحف العقول عن آل الرسول، انتشارات آل علی علیهم السلام، صفحه ۸۸۸، روایت ۴