برای خشم و عصبانیت تعاریف بسیاری وجود دارد از تعاریف روانشناسانه تا تعاریف فیزیولوژیکی ولی ما در تعریف خشم و عصبانیت به بیان امام علی علیه‌السلام بسنده می‌کنیم که ایشان می‌فرمایند:«بِئسَ القَرينُ الغَضَبُ: يُبدِى المَعائبَ و يُدنِى الشَّرَّ وَيُباعِدُ الخَيرَ؛خشم هم‌نشين بسيار بدى است: عيب‌ها را آشكار، بدى‌ها را نزديك و خوبى‌ها را دور مى‌كند.»
از مهم‌ترین مسائلی که درباره خشم و عصبانیت باید گفته شود این مطلب است که باید بین خود خشم و رفتار خشم‌آلود تفاوت قائل شد .در روایات ما این مسئله دیده می‌شود که خود خشم را امری برخواسته از ذات انسان دانسته و آن را از حیطه اختیار خارج می‌داند و آن تقبیحی که بر خشم وارد شده، بر جنبه‌های حالات نفسانی آن نیست؛ بلکه به رفتاری است که ناشی از آن خشم می‌باشد؛ برای واضح شدن مطلب، لازم است به حدیث نورانی از امام صادق علیه‌السلام اشاره شود که ایشان درباره "نفس خشم" فرموده‌اند: «ستّةُ اشياءٍ لَيسَ لِلعِبادِ فِيها صُنع: المعرفةُ و الجهلُ و الرّضا و الغضبُ و النّوم ُو اليَقظةُ. شش چيز در انسان است كه بشر در ساخت آن اختيارى ندارد:معرفت، نادانى، خشنودى، خشم، خواب، بيداری.»[۲] این حدیث و احادیث مشابه آن، به وضوح بین این دو مرتبه از خشم، تفاوت می‌گذارند؛ مرحله اول آن را از کنترل انسان خارج می‌دانند و مرحله دوم آن را از امور اختیاری انسان برمی‌شمرند و به همین دلیل بیشتر روایات باب غضب، به آن قسمت که اختیاری بشر است، پرداخته است.
حال که نفس خشم در دست ما نیست، بهتر است بحث را در راه‌کارهای کنترل عصبانیت، در حیطه رفتارهای خشم آلود، دنبال کنیم نه در اینکه چه کنیم که عصبانی نشویم .برای کنترل خشم و عصبانیت راه‌کارهای زیادی وجود دارد که ما در اینجا به بخشی از آن اشاره‌ایی می‌کنیم.
۱.برای کنترل خشم باید علت و سرچشمه خشم را شناخت.
امام باقر عليه‌السّلام فرموند: حواريون به عيسى بن مريم سلام‌اللَّه‌عليه گفتند: اى معلم خوبى‌ها براى ما بيان كن كدام يك از اعمال از همه سختتر است؟ فرمود: از همه سختتر صفت غضب مىباشد.
گفتند: چگونه بايد از غضب كنارهگيرى كرد فرمود: غضب نكنيد. گفتند: غضب از كجا شروع مىشود؟ فرمود: از تكبر و خودخواهى و كوچك شمردن مردم.[۳]
۲.قبل از اینکه خشمگین شوید به آثار و تبعات خشم، زیاد فکر کنید.
فکر کردن به آثار منفی رفتار خشمگینانه، و در سمت مقابل تفکر در تبعات فروبردن خشم و مسلط بودن بر رفتار، کمک بسزایی به فرد در کنترل خشم می‌تواند داشته باشد. امام صادق علیه‌السلام درباره آثار فربردن خشم می‌فرمایند:«ما مِن عَبدٍ كَظَمَ غَيظا إِلاّ زادَهُ اللّه عَزَّوَجَلَّ عِزّا فِى الدُّنيا وَالخِرَةِ؛هيچ بنده اى خشم خود را فرو نخورد، مگر اين كه خداوند عزّوجلّ بر عزّت او در دنيا و آخرت افزود.»[۴]
۳.تغییر حالت در کنترل خشم می‌تواند خیلی موثر باشد.
با تغییر فضا و حالت بدن و کلا خارج شدن از آن محیط، تمرکز ذهنی بر حالت عصبانیت، به هم می‌ریزد و همین باعث می‌شود به میزان قابل توجهی عصبانیت فرد فروکش کند. در روایات هم می‌توان این توصیه‌ها را مشاهده کرد مانند آنجایی که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرموده‌اند:«اَلا وَ اِنَّ الغَضَبَ جَمرَةٌ فى قَلبِ ابنِ آدَمَ، اَما رَأيتُم اِلى حَمرَةِ عَينَيهِ وَ انتِفاخِ اَو داجِهِ؟! فَمَن اَحَسَّ بِشَى ءٍ مِن ذلِكَ فَليَلصَق بِالارضِ.بدانيد كه خشم پاره آتشى در دل انسان است. مگر چشمان سرخش و رگ‌هاى گردنش را [هنگام خشم] نديده‌اند. هر كس چنين احساسى پيدا كرد، روى زمين بنشيند.»[۵]
با سلام ممنون از اینکه گروه مشاوران رهروان ولایت را برای همراهی و مشاوره انتخاب نمودید.
مطالب لینک زیر راهگشای مشکل شماست http://www.btid.org/fa/tags/%DA%A9%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%84-%D8%AE%D8%B4%...
برای خشم و عصبانیت تعاریف بسیاری وجود دارد از تعاریف روانشناسانه تا تعاریف فیزیولوژیکی ولی ما در تعریف خشم و عصبانیت به بیان امام علی علیه‌السلام بسنده می‌کنیم که ایشان می‌فرمایند:«بِئسَ القَرينُ الغَضَبُ: يُبدِى المَعائبَ و يُدنِى الشَّرَّ وَيُباعِدُ الخَيرَ؛خشم هم‌نشين بسيار بدى است: عيب‌ها را آشكار، بدى‌ها را نزديك و خوبى‌ها را دور مى‌كند.»
از مهم‌ترین مسائلی که درباره خشم و عصبانیت باید گفته شود این مطلب است که باید بین خود خشم و رفتار خشم‌آلود تفاوت قائل شد .در روایات ما این مسئله دیده می‌شود که خود خشم را امری برخواسته از ذات انسان دانسته و آن را از حیطه اختیار خارج می‌داند و آن تقبیحی که بر خشم وارد شده، بر جنبه‌های حالات نفسانی آن نیست؛ بلکه به رفتاری است که ناشی از آن خشم می‌باشد؛ برای واضح شدن مطلب، لازم است به حدیث نورانی از امام صادق علیه‌السلام اشاره شود که ایشان درباره "نفس خشم" فرموده‌اند: «ستّةُ اشياءٍ لَيسَ لِلعِبادِ فِيها صُنع: المعرفةُ و الجهلُ و الرّضا و الغضبُ و النّوم ُو اليَقظةُ. شش چيز در انسان است كه بشر در ساخت آن اختيارى ندارد:معرفت، نادانى، خشنودى، خشم، خواب، بيداری.»[۲] این حدیث و احادیث مشابه آن، به وضوح بین این دو مرتبه از خشم، تفاوت می‌گذارند؛ مرحله اول آن را از کنترل انسان خارج می‌دانند و مرحله دوم آن را از امور اختیاری انسان برمی‌شمرند و به همین دلیل بیشتر روایات باب غضب، به آن قسمت که اختیاری بشر است، پرداخته است.
حال که نفس خشم در دست ما نیست، بهتر است بحث را در راه‌کارهای کنترل عصبانیت، در حیطه رفتارهای خشم آلود، دنبال کنیم نه در اینکه چه کنیم که عصبانی نشویم .برای کنترل خشم و عصبانیت راه‌کارهای زیادی وجود دارد که ما در اینجا به بخشی از آن اشاره‌ایی می‌کنیم.
۱.برای کنترل خشم باید علت و سرچشمه خشم را شناخت.
امام باقر عليه‌السّلام فرموند: حواريون به عيسى بن مريم سلام‌اللَّه‌عليه گفتند: اى معلم خوبى‌ها براى ما بيان كن كدام يك از اعمال از همه سختتر است؟ فرمود: از همه سختتر صفت غضب مىباشد.
گفتند: چگونه بايد از غضب كنارهگيرى كرد فرمود: غضب نكنيد. گفتند: غضب از كجا شروع مىشود؟ فرمود: از تكبر و خودخواهى و كوچك شمردن مردم.[۳]
۲.قبل از اینکه خشمگین شوید به آثار و تبعات خشم، زیاد فکر کنید.
فکر کردن به آثار منفی رفتار خشمگینانه، و در سمت مقابل تفکر در تبعات فروبردن خشم و مسلط بودن بر رفتار، کمک بسزایی به فرد در کنترل خشم می‌تواند داشته باشد. امام صادق علیه‌السلام درباره آثار فربردن خشم می‌فرمایند:«ما مِن عَبدٍ كَظَمَ غَيظا إِلاّ زادَهُ اللّه عَزَّوَجَلَّ عِزّا فِى الدُّنيا وَالخِرَةِ؛هيچ بنده اى خشم خود را فرو نخورد، مگر اين كه خداوند عزّوجلّ بر عزّت او در دنيا و آخرت افزود.»[۴]
۳.تغییر حالت در کنترل خشم می‌تواند خیلی موثر باشد.
با تغییر فضا و حالت بدن و کلا خارج شدن از آن محیط، تمرکز ذهنی بر حالت عصبانیت، به هم می‌ریزد و همین باعث می‌شود به میزان قابل توجهی عصبانیت فرد فروکش کند. در روایات هم می‌توان این توصیه‌ها را مشاهده کرد مانند آنجایی که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرموده‌اند:«اَلا وَ اِنَّ الغَضَبَ جَمرَةٌ فى قَلبِ ابنِ آدَمَ، اَما رَأيتُم اِلى حَمرَةِ عَينَيهِ وَ انتِفاخِ اَو داجِهِ؟! فَمَن اَحَسَّ بِشَى ءٍ مِن ذلِكَ فَليَلصَق بِالارضِ.بدانيد كه خشم پاره آتشى در دل انسان است. مگر چشمان سرخش و رگ‌هاى گردنش را [هنگام خشم] نديده‌اند. هر كس چنين احساسى پيدا كرد، روى زمين بنشيند.»[۵]
--------------------------------------
پی نوشت ها:
۱.غررالحكم، ج۳، ص ۲۵۷، ح۴۴۱۷
۲.اثبات الهداة، جلد۱، ص۸۵
۳.مشكاة الانوار، ترجمه عطاردى ص ۲۸۸
۴.كافى، ج۲، ص ۱۱۰، ح۵
۵.سنن الترمذى، ج ۳، ص ۳۲۸، ح 2286