حليت شطرنج، دو «اگر» دارد؛ 1. اگر از وسيله قمار بودن، خارج شده باشد. 2. اگر شرطبندى در كار نباشد. تحقق و تشخيص اين اگرها و اين كه موضوع عوض شده يا نشده، با فقيه نيست؛ بلكه با اهل فن و عرف و يا خود شخص است. در حال حاضر، تقريباً مى دانيم كه شطرنج از وسيله قمار بودن خارج شده.
پرسش: حرمت وحليت شطرنج چگونه می باشد؟
«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» مائده (5)، آيه 90.؛ «اى كسانى كه ايمان آوردهايد، شراب و قمار و بتها و تيرهاى قرعه پليدند (-(و)-) از عمل شيطانند. پس، از آنها دورى گزينيد؛ باشد كه رستگار شويد».
پرسش . از قديم مى گفتند: حلال و حرام پيامبرصلى الله عليه وآله، تا قيامت باقى است الكافى، ج 1، ص 58، باب البدع؛ «... سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِعليه السلام عَنِ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ فَقَالَ حَلَالُ مُحَمَّدٍ حَلَالٌ أَبَداً إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ أَبَداً إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لَا يَكُونُ غَيْرُهُ وَ لَا يَجِيءُ غيرهُ».
در اين باره گفتنى است كه حلال خدا، تا روز قيامت حلال است و حرام خدا هم تا روز قيامت حرام است و حكم خدا، عوض نمى شود؛ ولى گاهى موضوع عوض مى شود؛ به طور مثال، «شراب»، اول انگور است و در مرحله دوم، شراب مى شود و در مرحله سوم، سركه و اگر آن شراب را بجوشانند و دو سوم آن برود، شيره مى شود. بنابراين، يك ماده و يك مايع، چه بسا حرام باشد؛ ولى وقتى ماهيتش عوض شود، حلال شود. الكافى، ج 6، ص 419 ؛ «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِعليه السلام قَالَ كُلُّ عَصِيرٍ أَصَابَتْهُ النَّارُ فَهُوَ حَرَامٌ حَتَّى يَذْهَبَ ثُلُثَاهُ وَ يَبْقَى ثُلُثُهُ». در اين موارد، موضوع عوض مىشود؛ ولى حكم خدا، ثابت است و اين، معقول است.
از حضرت امام راحل (قدس سره الشريف) در اين مورد سؤال كرده بودند كه شطرنج امروزه از وسيله قمار، خارج شده، به عنوان يك بازى فكرى و ورزش درآمده است و به همين علت، فدراسيون شطرنج، مانند فدراسيون فوتبال و واليبال، در بخش ورزشى، فعاليت مى كند و اين خودش قرينه بر اين است كه امروزه به شطرنج، به ديد ورزش نگريسته مى شود و نه وسيله قمار؛ گرچه ممكن است افراد اندكى هنوز با آن قمار كنند. امام خمينى(ره) جواب فرمود: بر فرض مذكور، اگر شرطبندى و بُرد و باخت نباشد، اشكالى ندارد.
پس مسئله، دو «اگر» دارد؛
1. اگر از وسيله قمار بودن، خارج شده باشد.
2. اگر شرطبندى در كار نباشد.
تحقق و تشخيص اين اگرها و اين كه موضوع عوض شده يا نشده، با فقيه نيست؛ بلكه با اهل فن و عرف و يا خود شخص است.
در حال حاضر، تقريباً مى دانيم كه شطرنج از وسيله قمار بودن خارج شده، با اين وجود، برخى از مراجع باز هم مى فرمايند كه حرام است. اين چه توجيهى دارد؟
به تعبير ديگر، سؤال كننده مى گويد: وقتى براى مراجع ثابت مى كنيم كه شطرنج وسيله قمار نيست، باز هم مى گويند حرام است!
در اين باره بايد دانست كه برخى مراجع بزرگوار، موضوع حرمت شطرنج را قمار و برد و باخت نمى دانند؛ بلكه مى گويند: در خصوص شطرنج، رواياتى هست كه خود شطرنج بماهو شطرنج، موضوع حرمت است؛ چه با آن قمار شود يا نشود.
امام چرا اين جور نمى فرمود؟
اين، يك بحث اجتهادى است. امام راحل، سند اين روايات را قابل خدشه مى دانست. پس امام(ره)، اين احاديث را ديده بود و با اين وجود، نظر كارشناسى وى اين بود كه چون شطرنج وسيله قمار بوده، حرام شده است
و اگر از وسيله قمار بودن خارج شود، حكم، عوض مى شود و خود وسيله شطرنج، موضوعيت ندارد.
برگرفته شده از سایت پرسش و پاسخ نهاد رهبری.