-وقتی منتظر ظهور امام زمان(علیه السلام) هستی، فکرت را از ناخالصی پالایش می‌کنی، و در مورد عیب‌هایت می‌اندیشی.
هر انتظاری متناسب با عمق معرفتی که از آن برخوردار است، اندیشه انسان را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. انتظار ظهور حضرت ولی عصر ارواحنا فداه، از نظر معرفتی، عمیق ترین و وسیع ترین فرهنگ اصلاح گرایانه بشریت است؛ چرا که تشکیل جامعه جهانی آرمانی را زیر پرچم حکومت مردی الهی و معصوم نوید می دهد.
چنین اعتقادی با این گستره و حجم از محتوای تربیتی، ناخواسته تأثیرات شگرفی را در حوزه اندیشه فردی باورمندان خویش به دنبال دارد که از جمله آنها می توان به رشد گونه‌ای خاص از اخلاص، فراوانی یاد مرگ، تمرکز فکری بر عیوب خود، اندیشه پناه بردن از مکر شیطان و... اشاره کرد.
اخلاص در نیت
منتظر واقعی ظهور، همه کارهای خود را در جهت زمینه سازی ظهور حضرت حجت(علیه السلام) سامان می دهد. برای همین، نه به حب جاه و مقام و ثروت و دیگر مادیات و حتی نه به سعادت خود بلکه به تحقق اراده و رضای الهی می اندیشد واین، عالی ترین درجه از اخلاص در اندیشه و نیت است.
جالب تر اینکه بدانیم، اتفاقاً همین اندیشه ناب و دور از هر گونه ناخالصی، بیشترین تأثیر را برای سعادت او خواهد داشت چنان که حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) در مورد نتیجه اخلاص در عبادت می فرمایند: «مَنْ أَصْعَدَ إِلَى اللَّهِ خَالِصَ عِبَادَتِهِ، أَهْبَطَ اللَّهُ [إِلَيْهِ] أَفْضَلَ مَصْلَحَتِه؛ [1] کسی که عبادت خود را برای خدا خالصانه و بی‌شائبه کند خداوند (نیز) بهترین مصلحتش را نصیب او می‌نماید.» و چه مصلحتی برای بشریت بهتر از ظهور و تثبیت حکومت عدل جهانی؟!
یاد مرگ و شهادت
ظهور امام عصر عجّل الله تعالی فرجه الشریف، همزمان با ظهور یاورانی جان بر کف است که آماده جانفشانی در راه امام خویش هستند. نتیجه تربیتی انتظار واقعی، پرورش چنین مؤمنانی در عصر ظهور است که پا در رکاب و مهیای بذل جان خویشند.
وجه مشترک ظهور و مرگ آن است که هر دو در آینده‌ای که حتمی و البته نامعین است به وقوع می پیوندند و از این جهت، تفکر منتظر ظهور، ارتباط نزدیکی با اندیشیدن به مرگ دارد. قرآن کریم با عبارت «انْظُرُوا؛ [2] دقت کنید.» اندیشیدن به عاقبت را یادآور می شود و از سویی عاقبت بشریت را روشن و منتهی به پیروزی حق بر باطل می داند و می فرماید: «هُوَ الَّذي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّه؛ [3] او كسى است كه پيامبرش را با هدايت و دين درست، فرستاد تا آن را بر هر چه دين است پيروز گرداند.»
اندیشیدن به مرگ، ناخودآگاه انسان را به آمادگی برای این سفر قطعی ترغیب می کند، آمادگی که اتفاقاً در مسیر انتظار ظهور طراحی شده است. یعنی، یاد مرگ انسان ساز و منتظر پرور است. پس، «انتظار» به عنوان برترین اعمال امت اسلام [4]، با اندیشیدن به عاقبت و مرگ با عزت، تحقق عینی می‌یابد.
با این حال ممکن است مرگ، زودتر از ظهور امام زمان(علیه السلام) ، انسان را دریابد در این صورت، باز هم جایگاه آن منتظر همانند یاران حضرت مهدی(علیه السلام) خواهد بود زیرا در نگاه دین اسلام، اعمال با نیت‌ها و افکاری که پشت آنها قرار دارند ارزش‌گذاری می شوند؛ همان طور که از رسول گرامی اسلام نقل شده که فرمودند: «إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّةِ وَ إِنَّمَا لِامْرِئٍ مَا نَوَى؛ [5] ارزش اعمال فقط به نيت بستگى دارد و هر كس آنچه را نيت نموده نصيبش می‌شود.»
منتظر ظهور، امید آن دارد که بهترین یار امام زمان خویش باشد و بزرگترین خدمات را نسبت به ایشان نثار کند. یعنی اگرچه ممکن است ظهور را درک نکند یا بهترین یار نباشد اما اندیشه او ممتاز است. برتری اندیشه مؤمن بر عمل او به این معناست چنانکه امام باقر(علیه السلام) در توصیف نیت مؤمن می فرمایند: «نِيَّةُ الْمُؤْمِنِ أَفْضَلُ مِنْ عَمَلِهِ وَ ذَلِكَ لِأَنَّهُ يَنْوِي مِنَ الْخَيْرِ مَا لَا يُدْرِكُه؛ [6] فضیلت نیت مؤمن از عمل او بیشتر است چرا که نیت انجام بسیاری از اعمال نیکو را دارد اگرچه به انجام برخی از آنان موفق نمی‌شود.»
به هر حال، این آمادگی، یکی از نتایج تربیتی یاد مرگ است زیرا تنها کسی می تواند خود را منتظر واقعی بداند که عمری با یاد مرگ خو گرفته و آماده برای مرگ با سعادت شده است.
مشغول به عیب خود
یکی از مهمترین دغدغه های منتظران ظهور آن است که از هر جهت خود را شایسته یاری امام زمان خویش کنند از این رو همیشه در اندیشه عیوب خود هستند. عدم آگاهی نسبت به عیوب خود، مانع جدی در راه تربیت منتظر به شمار می‌رود چنان که امیرالمؤمنین(علیه السلام) در این باره می فرمایند: «جَهْلُ الْمَرْءِ بِعُيُوبِهِ مِنْ أَكْبَرِ ذُنُوبِه؛ [7] نادانى فرد نسبت به عیب های خود، از بزرگترين گناهان اوست.» قطعاً تا کسی در مورد عیوب خود نیندیشد، به آنها آگاه نمی‌شود و نمی‌تواند آنها را برطرف کند.
استعاذه
یکی دیگر از اندیشه‌های متولد شده از انتظار ظهور، پناه بردن از دشمن آشکار انسان [8] یعنی ابلیس و سپاهیانش به خدای متعال است. منتظر، می داند که نبرد بزرگ امام زمانش در مقابل ابلیس است و اولین قدم برای یاری امام زمان(علیه السلام) در این نبرد بزرگ، دور ساختن خود از مکر و دام‌های ابلیس است و این کار جز با پناه بردن به خدای متعال محقق نخواهد شد. پناه بردن به خدا دارای مراحلی همچون اندیشیدن، استعاذه در گفتار و استعاذه در عمل است.
پی‌نوشت
[1] امام یازدهم حسن بن علی (ع)، التفسير المنسوب إلى الإمام الحسن العسكري عليه السلام (مدرسة الإمام المهدي (علیه السلام): قم، ۱۴۰۹)، 327, حدیث 177.
[2] سوره انعام، آیه 11؛ سوره اعراف، آیه 86.
[3] سوره توبه، آیه 33؛ سوره فتح، آیه 28؛ سوره صف، آیه 9.
[4] امام هشتم علی بن موسی (ع)، صحيفة الإمام الرضا عليه السلام (كنگره جهانی حضرت رضا (علیه السلام): مشهد مقدس، ۱۴۰۶)، 54, حدیث 62.
[5] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحار الأنوار (دار إحياء التراث العربي: بیروت، ۱۳۶۸)، ج 81, 377.
[6] محمد بن علی ابن‌بابویه، علل الشرائع (مکتبة الداوري: قم، بی‌تا)، ج 2, 524, حدیث 301.
[7] محمد بن محمد مفید، الإرشاد (المؤتمر العالمي لألفية الشيخ المفيد: قم، ۱۴۱۳)، ج 1, 229.
[8] سوره یوسف، آیه 5: إِنَّ الشَّيْطانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوٌّ مُبين؛ شيطان براى انسان دشمنى آشكار است.
فرهنگ انتظار، اندیشه منتظر را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد به شکلی که اندیشه‌هایی همچون اخلاص در نیت، یاد مرگ، اندیشه در مورد عیوب خود و اندیشه پناه بردن به خدا از شر شیاطین، از جمله ره‌آوردهای اخلاقی انتظار در حوزه اندیشه منتظران واقعی به شمار می‌رود.